Tijdens de oorlog, toen die uitbrak, toen de oorlog uitbrak, wat deed u toen?

Toen was ik co-assistent als semi-arts en toen had ik de interne geneeskunde gedaan

en ik zat in ik geloof zes weken in de eh neurologie en hersenkunde hoe heet dat.

En daar werd ik dus uitgeroepen.

Eruit weggeroepen op 4 mei eh eh eh eh eh voor mobilisant naar Amsterdam.

En ik zat dus toen die oorlog uitbrak daar 4 dagen en toen heb ik die oorlog mee meegemaakt

en sommige, er was een figuur bij, die helemaal in elkaar donderde ook nog eens iemand waar

een ander de hele tijd op moest passen, ook nog wel iemand met een hele grote mond altijd,

vroeger, en een ander was er ook, en toen maar in het algemeen bleven we heel erg rustig.

Een waarschuwde ons vooral; denk erom: je personaliteit.

Wat is dat, je personaliteit?

Je gev(oel), je persoon, je niet laat beïnvloeden door de Duitsers.

Dat je je niet laat veranderen door de Duitse Nou ja dat was hetgene warvoor ik

ik was door op mijn 16e ik heb dat op de foto gezien, dat was in ’33, toen was ik

al direct zo geïnformeerd over Hitler dat ik vond die man die deugt niet helemaal.

Of liever: helemaal niet.

Dus ik daar had ik verder geen moeite mee en die oorlog

waar ik toen was, daar waren we heel gauw weer uit.

Want ik was in veertien dagen weer in dat co-assistentschap. Bij de neuro-chirurgie.

Dus van de eigenlijke oorlog he en die toen uitgebroken

Over de Tweede Wereldoorlog, meneer Bär, spreek je uit hè,

wat deed u bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog?

Uh ja het was toen mei negentienveertig, toen was ik

bij mijn moeder in de Bilt, en toen was ik semi-arts.

En ehm wij konden in Utrecht, ik heb in Utrecht gestudeerd, kon

je je coschappen alleen maar in een academisch ziekenhuis doen.

Tegenwoordig kan je je coschappen overal doen bij wijze van spreken maar

vroeger in die tijd mocht je je coschappen alleen maar in Utrecht doen.

Ja eh en dat gaf opstoppingen van de jongens, he, zodoende heb ik na

mijn doctoraal voordat ik dus coschappen kon gaan lopen na mijn doctoraal

dus intern, neurologie en zo, heb ik negen maanden moeten wachten.

Dat ik niks heb gedaan.

Dan ben ik in die tijd ook in december, veel, eh negenendertig, heb ik een maand

coschappen gelopen, ja coschappen, vrijwillig, in het marinehospitaal in Den Helder.

Vond ik een buitengewoon leuke tijd.

En na mijn semi-arts heb ik zes maanden moeten wachten voordat ik met mijn coschappen kon beginnen.

He dus ja ja dat stopte..Ons jaar was zoiets van honderd mensen en

die coschappen op die kleine vakken, laat ik maar zeggen, KNO en ogen

en huiden, daar konden maar zes jongens of zes studenten per maand.

Nou ja dat is twaalf keer zes is tweeënzeventig dus dan krijg je al een opstopping he.

Meneer Coumou, wat deed u bij aanvang van de tweede wereldoorlog?

Bij de aanvang van de tweede wereldoorlog in negentien [stottert], voor ons dus in negentien, of in 1939 had ik vakantie nadat ik mijn doctoraal examen geneeskunde had gedaan. Ik denk in mei of in juni in die buurt. En toen werd in militaire dienst geroepen omdat er gemobiliseerd werd ten aanzien van wat er eventueel als dreiging vanuit het Oosten zou kunnen komen en, dus ik ben toen in militaire dienst gebleven als zodanig heb ik mijn studie wel kunnen voortzetten. Eerst gemeenschappelijk, naderhand individueel weer.

Uh, U was in militaire dienst?

Ik was in militaire dienst en ik ben weer in militaire dienst actief toen gekomen, heb als zodanig dus het begin van de oorlog hier meegemaakt, toen was ik als, lag ik als, soldaat eerste klas en ik was in een of ander school in Amsterdam-Centrum herinner ik me nog.

’n beetje aan hun semi-arts toe waren, of velen daarvan in ieder geval. En toen ben ik dus opgeroepen om ook wat te doen en ik heb dus ook NSB’ers moeten bewaken in een over andere school.

Waar?

’ers die daar waren verzameld, die waren uit hun bed gelicht of hoe dat dan ook daar verzameld.

Toen was de oorlog ook nog niet in Nederland?

Toen was de oorlog ja, toen was de oorlog begonnen, dat was op, op 10 mei zal ik maar zeggen. Maar van te voren, zat ik al, was ik al in dienst maar had ik nog geen taken, ik wachtte maar af wat er zou gaan gebeuren.

’ers bewaakt worden dan?

Nou, ze waren bang dat die op een of andere manier, hier, gezien de veranderende situatie toen en de kans dat ze toch voor de Duitsers iets positiefs zouden doen, waarschijnlijk kwaad zouden verrichten, begrijp je wel

Ze werden dus onder bewaking gesteld. Ja, was verder, was niet veel, ik heb ook verder weinig gesprekken met die mensen gehad, herinner ik me. Ik herinner me er eigenlijk niks bijzonders van.

Uhm,

Zo is voor mij de oorlog begonnen.

Ja, U was nog niet afgestudeerd, hoe ging dat, onder welke omstandigheden werd u afgestudeerd?

Toen uh, toen ben ik krijgsgevangen gemaakt, wat je noemt, uh, ik ben krijgsgevangen geworden, die betiteling kreeg je toen, en dat heeft denk ik een kleine maand ofzo geduurd, in ieder geval enkele weken. En ben toen gewoon ontslagen, en ik kon dus weer doen en laten wat ik wilde.

Als uh, militair heeft u ook medisch werk gedaan?

Toen?

ë zat maar dat heeft met uw verhaal niets te maken. Dus, dat heb ik niet gedaan, nee. Het enige wat ik dus gedaan heb is bewaking uitoefenen.

Onder welke omstandigheden bent u toen afgestudeerd?

Meneer van de Berg, wat deed u, uh, bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog?

Dat was in uh, in 1940. Toen was ik nog student, dat wil zeggen, ik was bezig me te specialiseren in de psychiatrie. Bezig met mijn dissertatie, met mijn proefschrift.

Uh, u deed uw artsexamen.

Ja

Begrijp ik, en u ging zich specialiseren.

ümke, dat was destijds wel de allerbeste die er was in Nederland van de hoogleraren psychiatrie. En uh, ik bewonderde hem, ik uh in ieder geval zijn welsprekendheid en zijn goede pen. En hij gaf ook uitstekend college.

En waar was dat?

Utrecht.

Utrecht.

Ja.

Uh, waar ging u, wat was uw dissertatie-onderwerp?

…)

Nou, dat gaan we opzoeken. Uh, u werkte ook in de kliniek toen.

Ja

Uh, ook in Utrecht?

Ook in Utrecht.

Ja, hoe was de sfeer?

ümke was toen uh, voorzitter van de World federation of mental health, en was nogal eens weg. Uh, soms zelf heel lang en dan moest ik zijn totale taak overnemen en ja.

zeer ernstige patiënten met schizofrenenen wist Rümke dat die, dat die daar mee te maken had. En dat hij natuurlijk zo’n gesprek aanpaste en dat was altijd een, een, een, een vreugde om mee te maken dat hij dat zo subtiel en to the point deed.

Daarom zat die zaal zo boordevol. Was een oplopende zaal, je zult hem niet kennen maar daar konden een paar honderd mensen in.

Eh aan het begin van de oorlog studeerde u in Leiden en eh woonde bij uw ouders hier in Haarlem. Waarom ging u helemaal weg uit Leiden?

n. Maar dat was geen probleem dat zal ik u straks verder vertellen. Eh ik was druk bezig met ander werk hier in Haarlem. Dus…een ramp voor mij was het niet.

…eh en waarom ging u hier in Haarlem werken?

tussen heen Hollandse jager met twee staarten en een Duits vliegtuig.

Een Hollandse jager is een vliegtuig?

Want ik was behoorlijk wit geworden. Ik zei nee, ik ik kan het wel volhouden. En ik heb die verga…ik heb die operatie kunnen uitzitten. En daarbij…dat was nou mijn eerste operatie die ik bijgewoond had. En dat was mijn kennismaking met de Johannes de Deo.

…hoe heeft u dat ervaren?

blijft, want eh ik heb het erg druk in mijn praktijk en dan kunnen we heel goed samenwerken.

…ja

haal kort te maken twee dagen later bleek ie dood te zijn.

’n verwondingen?

…aan verwondingen die hij opgelopen had. ’t Werd al weer tijd langzamerhand om ’s in Leiden te gaan kijken hoe daar de zaken d´r voorstonden. En ik bofte: want de eerste morgen dat ik kwam, had Siemens…gaf Siemens college en daar kwam ik graag.

Wie was Siemens?

ectie met bismut, met bismugenol in z’n bil kreeg, ook bij de behandeling van Syfilis. Links in de hoek rammelde de pan waarin de instrumenten klaargemaakt werden. En voor het bureau stond de zondaar daar z’n verhaal te vertellen. Dat ging heel vaak zo:

’r was weinig privacy? Voor de patiënten?

de polikliniek kwam schoon maken. Het was dus een polikliniek waar ik heel graag kwam.

Mag ik even onderbreken, u vertelde over die besmette sigaretten, eehh is het nog besmettelijk dan?

rstof, onder de microscoop en maar zoeken naar de diplokokken. Syfilis patiënten was moeilijker. Heel voorzichtig het wond prikkelen, beetje vocht op een glaasje doen Oost-Indische inkt erbij en aparte verlichting en dan zag je die spiralen van de lués zag je dan voortbewegen.

…ging maakte kennis met Kroon dus u aanschouwde dat hele eh die hele polikliniek of die hele spreekkamer. Ehm u maakte kennis en hoe ging dat toen verder?

ndelijk meisje een apotheker die weinig tijd had, want hij was aan het verhuizen. Maar mij in korte tijd wel had geleerd hoe ik pillen moest draaien en een paar principes van een farmocologram, van de farmacologie en met die eenvoudige kennis ging ik examen doen.

Meneer Moors, wat deed u tijdens de oorlog?

Wat ik daarvan denk?

Wat deed u?

Wat deed ik? Ja dat zal ik u vertellen.

Ik was gemobiliseerd en ik zat in de kazerne de (Hooiel)-kazerne in Utrecht.

Daar werden we uit bed getrommeld en we werden dus naar het

station gebracht en we zouden dus daar via Rotterdam naar Zeeland.

De hele compagnie, het was een compagnie studenten.

En ehm onderweg stopte die, het waren van die ouderwetse dieseltjes,

die stopte en toen zagen we dus die Duitse bomenwerpers boven ons.

En toen kwamen we bij Rotterdam, aan het station, het Maasstation,

en toen bleek een uur tevoren daar Duitsers waren geweest.

Die waren weggejaagd.

Ja we hadden een sergeant, dat was een klungel, een domme man, die wist ook niet wat-ie moest.

Gelukkig waren er mariniers die ons de weg wezen, die zeiden: maar wat moeten jullie hier?

Ja maar we moeten verder. Uitgesloten; weg hier.

Dus toen zijn we in eh ja kruipend, sluipend zijn we in

het ziekenhuis terecht gekomen, het Coolsingelziekenhuis.

Maar daar wisten ze ook geen raad, wat moesten ze

nou; wat moeten we met die jongens, hè. In uniform.

Meneer Bleeker, bij het uitbreken van de oorlog, wat deed u toen?

Welke oorlog?

Tweede wereldoorlog.

In, september?

Nou eigenlijk die van mei.

Mei, ja, uh, ik hoorde ’s nachts vliegtuigen overkomen.

Mijn vader zei, ja, wij worden nu waarschijnlijk bezet, of althans, de Duitsers breken nu in.

En ik had een oproep om binnenkort een keer op te komen als militair. Een papiertje, van niks.

En ik dacht nou, dan stap ik nu op de fiets, was ’s morgens om acht uur, en ik ga naar Amsterdam.

Over de afsluitdijk, heel stom natuurlijk. Want die afsluitdijk is een volkomen kale vlakte en uh.

Maar goed ik kom dus bij Korrenwelderzand, niemand mocht erdoor maar ik zei ik heb een papiertje

dat ik binnenkort moet opkomen, want ja wij denken dan die waterlinie, die houdt de Duitsers tegen.

Dus oké nou dan mocht ik erdoor.

Als enige, verder niemand.

En uh, heel idioterij op die volkomen kale vlakte, want ik kom in de buurt van

Alkmaar en toen kwam er achter mij, pss, een Duitse Messerschmitt, jachtvliegtuig.

Dus toen ben ik het hoge sloot gedoken. Want ja die wou echt, ratatat.

En Amsterdam, kwam ik ’s avonds om een uur of twee, uur of acht en ik had

daar een schoolvriend en die had gelukkig kamers en daar was nog een bed vrij.

Dus heb ik daar een paar dagen gezeten tot onze oorlog voorbij was.

Meneer Knape, u heeft de oorlog meegemaakt en u heeft daar ook het nodige in ervaren. Wat deed u bij het uitbreken van de oorlog?

is mei 1940. U weet het. 10 Mei vielen de Duisters hier in en op 15 Mei is Nederland gecapituleerd. Nu was er voor ons en voor mijn jaar op 20 Mei gepland het eerste examen.

20 Mei 1940

Toen deden wij ons eerste examen en U begrijpt dat dat met moeilijkheden verliep. Maar we mochten het gelukkig in September het overdoen.

Waarom verliep dat dat met moeilijkheden?

en is Leiden gaan staken en werd daarop door de bezetter gesloten.

Was u bij die protestrede zelf?

Neen, want het was een jurist en ik zat in de geneeskunde. Ik heb wel die dag nog een keer een gesprek gehad met Dr. Dankmeijer, de latere professor die toen nog prosector was bij Barge.

En waar heeft u het toen met hem over gehad?

ebben wij heel veel hulp gehad van de hoogleraren Woerdeman, Brouwer Deelman en nog vele anderen.

En van veel andere mensen, want toen hebben ze in Amsterdam een soort dubbel curriculum gehad; de Amsterdamse studenten en de Leidse studenten. Wij hebben toen ook veel gewerkt, met name in de vakantietijd van de Amsterdammers. Dan konden de Leidenaren invallen en de practica lopen. Dat is goed verlopen, want in September 1941 heb ik kandidaats examen gedaan. September 1942 sorry hoor. Kandidaats examen gedaan in Amsterdam.

Hoe ging dat in Amsterdam? Kreeg u les van u eigen hoogleraren?

Een deel wel. Er waren sommige hoogleraren onder andere professor Bok ut Leiden die in Asterdam ook college gaf en ook weer examens afnam o een beetje te helpen natuurlijk. Ook omdat de mensen een beetje omhoog zaten.

En de sfeer, hoe was de sfeer?

Ik vond de sfeer buitengewoon plezierig zoals de manier waarop de Amsterdammers de Leidse studenten hebben verder geholpen. Het was eh ja boven alle lof verheven. Er is naderhand uiteraard ook wel weer kritiek geweest maar dat begrijpt u dat is overal altijd.

En die curricula, sloten die op elkaar aan?

Nou ik denk niet dat ze precies parallel liepen maar ik denk wel dat ze Amsterdammers met heel veel kennis van zaken ons geholpen hebben om verder te komen. En dan moet u niet vergeten, ik zat voor het kandidaatsexamen, het kandidaatsexamen is een relatief weinig gespecialiseerd examen, het is niet in iedere universiteit anders. De klinische vakken worden later wat meer gedifferentieerd. Dat gingen we dus verder na het kandidaats en dat duurde tot 6 februari 1943. Op zaterdagmorgen, om negen uur, er werd toen nog college gegeven op zaterdag, was er een razzia in de collegezaal van professor Ruis, bacteriologe, in de oude collegezaal van het koloniale instituut, wat toen heette het Koloniaal Instituut: u weet dat wel, Stadhouderskade. We werden daar opgepakt met de 200 Leidse studenten die er toen zaten,

’s avonds in het concentratiekamp Vught aan.

Mag ik u nog even onderbreken, dat oppakken, he ging dat?

Nou heel eenvoudig. Professor Ruis gaf college van acht tot tien. Twee uur, dat is gebroken door een kleine pauze dus om negen uur. Dus om negen uur ging zij een kopje koffie drinken, als er nog koffie was, misschien was het koffiesurrogaat, dat weet ik niet meer, en in die pauze kwam de SS binnen.

Mevrouw Pel, u heeft geneeskunde gestudeerd, u deed dat ook aan et begin van de oorlog, hoeveelste jaars was u?

Eh emem in mei 1940 was ik derdejaars.

En wat deed u toen de oorlog uitbrak?

Lodewijk Takstraat in een oude school.

En daar, ja, deed in het gevoel deed je dan wat.

En u studeerde in Amsterdam.

Ik studeerde in Amsterdam.

Wat hield het in wat u daar deed?

Nou het hield in dat je verpleegsterswerk deed gewoon. Maar bedden opmaken en opzetten en eventueel voor eventuele opvang; het is later nog wel een ziekenhuisje geworden. Een tijdelijke dan.

Wat merkte u van de oorlog?

Eh ja. Dat was, ik bedoel, niet meteen bij het begin, natuurlijk, maar je was ontzet en eh wat merkte je van de oorlog- je merkte dat er Duitse soldaten kwamen. En die liepen rond en maakten veel lawaai.

En eh dat lawaai bestond uit zingen maar dat vond ik een, dat weet ik nog dat mijn geweldige afkeer opwekte als daar die Duitse soldaten zingend over straat liepen. Ja. En eh en verder; qua studie merkte je er natuurlijk eigenlijk, ja, ik denk wel dat je een paar dagen helemaal niks gedaan hebt. Dat weet ik niet meer. Maar eh ja en bovendien; de colleges waren bijna afgelopen, het was half mei. Je ging ja, ja ik denk dat ik nog steeds- die tijd in het ziekenhuis daar waar we bezig zijn geweest en ik weet ook dat ik toen nog op een gegeven moment verspreidt een beetje kandidaats heb gedaan.

Dat eh dat ik bijvoorbeeld anatomie had gedaan en dat ik de rest toen een paar weken later moest doen. Iets dergelijks. Het ging allemaal een beetje onordelijk.

En was dat de invloed van de Duitser?

Nee. Dat had niks te maken nee. Er was toen nog geen enkele invloed op de universiteit te merken. Nee.

En dat dat ziekenhuisje waar u werkte, dat Rode-Kruisziekenhuisje.

Ja.

ehm, kwamen daar ook mensen, wie kwamen daar naartoe?

ënten gelegen hebben, maar ik ben er niet meer geweest.

ënten?

Uh, Meneer Pel, u was geneeskundestudent in de tweede wereldoorlog.

Ja.

Wat deed u bij het uitbreken van de oorlog?

’40, zei ik zo tegen hem in het algemeen, dat is een datum die we nooit zullen vergeten. Dat, dat herinner ik me nog wel heel goed ja.

Wat gebeurde er verder?

è.

Natuurlijk, en uh. Ze hebben ons toen in de trein geladen in het Centraal Station, dat was helemaal leeg, als je het Centraal Station kent met al die perrons, allemaal vol treinen, het was helemaal leeg. En daar werden we in de trein gestopt en werden we mee naar uh, naar Den Haag gereden, Holland spoor geloof ik. En daar moesten we eruit en toen zijn we naar een school gebracht en toen werden we daar omgekwartierd, uh, ingekwartierd uh, zinloos, uh, zinloos, twee dagen, uh, een dag of twee dagen. De eerste gewonde was een collega die op het uh, dag geklauterd was en dat uh, die, uh, jagers daar erop gingen schieten. Zich zijlings liet vallen en toen zijn geloof ik, zijn arm brak of zoiets.

Dergelijke onbelangrijke dingen, ja.

Heeft u toen nog [wordt onderbroken]

En toen zijn we weer teruggegaan. Afijn dat weet ik allemaal niet precies maar toen die oorlog voorbij was toen werden we gewoon, kom maar weg.

Heeft u nog iets medisch gedaan toen uh?

Nee. Nee helemaal niks.

Nee.

Dat kon ook nog niet natuurlijk. Toen waren we in, zaten we vlak voor ons uh, kandidaatsexamen. Dus uh.

Hoeveelste jaars was u?

Dat was ik toen, als ik dat eerste jaar niet meereken, uh, meetel, derde jaars. En toen hebben we dus in, in de loop van mei, of het kan ook in juni geweest zijn, dat weet ik niet meer, ons kandidaatsexamen gedaan. Toen was ik dus met mijn vrouw waren we hetzelfde jaar. Maar we hadden nog geen relatie met elkaar.

U studeerde en uh, zat in het leger?

’n uh, militair verband.

Uh ingedeeld, en dat was, dat gold in Groningen en Leiden, Utrecht, overal hetzelfde natuurlijk. En het dienst was dus uh, het studeren.

Dat was uw taak?

Uh, meneer van der Waa, wat deed u bij het uitbreken van de oorlog?

dienst waren naar de universiteitssteden teruggestuurd en in kazernes gestopt. En wij zaten dus met Utrechtse militairen in de Hojel-kazerne. Dat stond wat nu…[zoekt naar een woord] hoe heet het…het station..wat ze nu weer afgaan breken.

[mannelijke persoon die niet in beeld is zegt] Jaarbeurs

Jaa de jaarbeurs is daar, heeft dat, is daar gaan bouwen. Ja ennuh, het leuke was dat we dus gewoon mochten studeren. We moesten zelfs verplicht college lopen. Uhh..op de

Van Wie?

Van de dienst. Van de minister. En het werd gecontroleerd ook. Want, uh, op alle stoelen van de collegezalen waren nummers aangebracht en iedereen had een nummer en af en toe kwam er een sergeant langs om te kijken of alle nummers bezet waren. En owee als je er niet was, dan kreeg je een douw. En dat geldt-gold ook voor de avonduren, je mocht dus op je eigen kamer gaan studeren, of in ieder geval daar aanwezig zijn en af en toe kwam er een sergeant langs om te kijken of je er zat. En om tien uur moesten we naar de kazerne terug en werd er appel gehouden. Ja..voor de bedden. Gekleed ervoor of naakt eronder. Zo heette dat toen. Misschien nog wel. [glimlacht]

U was tweedejaars?

Ja.

Uh, en, u was in dienst bij, van het leger..het Nederlandse leger.

Ja uiteraard.

Ja, en toen, wat gebeurde er toen de oorlog uitbrak?

’s morgens om 4 uur.

miteiten.

t ze dat ooit weer voor elkaar gekregen hebben.

En waarom moest u een witte jas over uw uniform heen.

andere kant kwam de bereden artillerie die juist de andere kant, die juist naar het zuiden ging, en wij gingen naar het Noorden en als de Duitsers gewild hadden, hadden ze daar de hele zaak.. plat kunnen bombarderen. Dus, in iedergeval wij kwamen in Rotterdam-zuid..uh, Amsterdam-Zuid aan,

‘Gaan jullie maar liggen, ga maar slapen’. Dus we hebben de eerste nacht op de vloer doorgebracht, en vervolgens daar nog, ettelijke dagen gezeten, enn na de veertiende mei, na de capitulatie, hebben we daar de, over de Amstelveense weg, de Duitse troepen binnen zien komen.

En toen?

En dat was voor ons, ja want we wisten natuurlijk helemaal niet wat er zou gaan gebeuren. Of we krijgsgevangenen gemaakt zouden worden, naar Duitsland gebracht eventueel. Maaruh, we werden weer teruggestuurd naar de Hojel-kazerne in Utrecht en we hebben daar nog een maand gezeten en in juni werden we gedemobiliseerd. Toen was het afgelopen.

In Amsterdam heeft u dus feitelijk niets gedaan?