En had u in Rotterdam gelukkige jaren, vond u het een fijne buurt om te wonen?

Ja, maar dat zal wel geweest zijn in het begin van de oorlog, want wij mochten met de rolschaatsen, dan liepen we met de rolschaatsen naar het Marconieplein en dan gingen we de Franselaan af. Dat kan ik me nog herinneren en waar mijn vader werkte, dat was dus een grote zandvlakte en daar werd na 1940 al het puin uit Rotterdam, het ijzer gebracht en daar stonden dan grote aambeelden. En daar werd dat ijzer weer op platgeslagen en hij deed dan de administratie en de jongens uit de buurt zoals die zoon van tante Marie die was vier jaar ouder dan ik die ging daar voetballen, die mochten wel zover, maar ik mocht denk ik na het begin van de oorlog niet meer ver weg hoor.

Ja, want toen zaten wij toevallig in Driebergen omdat ze, mijn grootvader was net een paar dagen daarvoor begraven. Mijn vader was alweer terug en ik was met mijn moeder in Driebergen nog, bij familie, en toen hebben we daar natuurlijk ook de bommenwerpers over zien vliegen en toen hoorden we dus 14 mei dat Rotterdam in brand stond en je had geen flauw idee hoe het natuurlijk met mijn vader was. Dus toen zijn we ergens op een open vrachtwagen tot Kralingen gekomen en toen heb ik dus met mijn moeder door de stad gelopen zo op het midden van de weg, want overal ging net alles naar beneden. Dus dat zijn toch wel echt herinneringen die wel wat deden, maar we hebben het niet meegemaakt.

Nou, mijn moeder was meer bezorgd wat er in Rotterdam gebeurd was. Wij zaten daar wel veilig.

Wat kunt u zich verder herinneren van de oorlogssituatie in Rotterdam, speelde u gewoon door?

Heel weinig, heel weinig, want wij hadden geen huis. De meeste mensen hadden familie in Rotterdam en die konden daar logeren. Dus wij hebben in een driekamerwoning zo met een tussenkamer hebben we een paar nachten op de grond geslapen. En omdat mijn ouders dus uit Utrecht kamen, hadden we daar weer een tante en een oom die waren allebei bij de ondergrondse dus dat huis stond leeg. En hun zoon die was al ondergedoken dus die heeft op een of andere manier bericht gestuurd gaan jullie in moeders huis, mijn oom leefde al niet meer toen hoor, gaan jullie in moeders huis want de Duitsers gingen alle huizen vorderen.

En toen hebben wij daar gewoond een half jaar, dus mijn vader ging heen en weer naar Rotterdam, en ik, ik heb trouwens in Driebergen gewoond. Ik ben in Driebergen naar school gegaan omdat Utrecht was toch, nou Driebergen was gewoon fijner.

Ja, en het Haagse Veer is een keer bevrijd, want die mannen zouden de volgende dag zouden ze gefusilleerd worden en boven ons was het een broer van die mevrouw maar die was nog niet getrouwd dus die ging naar zijn zuster en zijn zwager middenin de nacht en de volgende dag kreeg je die razzia van 1944 en toen moesten de mannen zich allemaal melden.

Was dat ook de houding die uw hele familie had ten opzichte van wat er gebeurd was in Rotterdam? Dat u zat van nou ja het is natuurlijk heel erg dat we het huis zijn kwijtgeraakt, maar er werd niet meer zoveel over gesproken?

‘s-Gravendijkwal. Dat was ook weer te gevaarlijk dus we hebben de hele hongerwinter hebben wij geschaatst op al die ondergelopen velden en alles wat daar woonde kwam bijna van Rotterdam-West wat er in die straten woonde.

En bent u daar toen gebleven of bent u voor de rest van uw school teruggegaan naar Rotterdam?

Ja maar wel in Rotterdam of bent u daar gebleven in Zeist-Driebergen in die periode?

Ik denk dat we vrij gauw terug zijn gegaan, want mijn vader zat natuurlijk in de Johan de Meesterstraat en die ging weer naar zijn werk. Nee we zullen wel weer terug zijn gegaan, maar mijn vader was in Rotterdam gebleven omdat hij dacht dan heb ik drie halfjes brood in de week van die bonnen, maar als ze weten dat de andere mensen weg zijn, hij kreeg maar een halfje brood. Dat heeft mijn moeder gelukkig niet geweten, dus die man die is daarna heeft hij ook een half jaar met tb gelegen. Die had het slecht ja. Maar ja die moest naar zijn werk, dus die mannen gingen niet. Die gingen niet Rotterdam uit.

Ik heb het idee dat het onderwijs vroeger erg goed was. Ik heb met de overgang van bijvoorbeeld naar Rotterdam naar Driebergen een half rekenboekje over moeten slaan, want zij waren daar verder. Dat zal wel de schuld zijn van dat gedeeltelijk verzuim op de scholen. En toen ik weer terugkwam in de Koepelstraat in de zesde klas toen kreeg ik weer hetzelfde gedeelte dat ik in de vijfde klas in Driebergen had gehad. Maar op de een of andere manier is dat wel goed gegaan, want juist wij en nog een meisje bij mij uit de klas, die dus zoveel gemist hadden, wij mochten toch naar de HBS. En daar hebben we ook sorry .

ë daar waren wij het natuurlijk niet mee eens. Wat we ook gedaan hebben, dat was de vierde klas want de eindexamenklas durfde toen niet, vijf mei werd er al uitgegooid door de gemeente Rotterdam.

Nou bij mijn weten is die klok dus in 1927 gekocht toen mijn ouders in Rotterdam kwamen wonen. En toen na het bombardement mijn ouders, dus mijn moeder aan het helpen was omdat ze bij de EHBO was en mijn vader dus thuiskwam en dacht: ik ga nog wat halen. Toen was het vluchtkoffertje weg, want dat had ik meegenomen. En toen is hij samen met een vriend in dat huis gegaan, heeft een deken meegenomen. Hij dacht: anders hebben we vannacht niets om onder te slapen vermoed ik. Want onze deken, en de vriend die erbij was, die dacht: die klok neem ik mee. En tot het laatst toe heb ik gehoord ook van zijn zoon: denk erom, die klok de mag je nooit wegdoen. Nou die zoon is inmiddels ook al over de tachtig en wij gaan ook een heel eind die kant heen, dus hij is nu eigenlijk, krijgt hij een plekje bij onze oudste zoon en bij onze schoondochter en die zijn er nog blij mee ook. Dat is eigenlijk het verhaal.

toen zijn mijn ouders naar Rotterdam vertrokken.

Rotterdam is in mei 1940 gebombardeerd, en daarna ook nog verschillende keren.

Hoe heeft u en uw directe omgeving dat ervaren, die bombardementen op de stad Rotterdam?

Bombardementen van de stad Rotterdam, heb ik eigenlijk heel weinig van

meegenomen, omdat wij dus in een andere stadswijk, Rotterdam-West, woonden

Na mei 1940 zijn er nog andere bombardementen geweest op de stad Rotterdam.

Maar dat er zo hier en daar in Rotterdam eens wat gebeurde,

Dat was in de Rochussenstraat in Rotterdam. In een noodwinkel, want toen stonden er nog noodwinkels.

Totdat ik in het zuiden van Rotterdam, het Zuiden heette dat toen, een advertentie

En dat Rotterdam West dat is een gesloten boek eigenlijk.

razzia’s, en toen durfde mijn moeder daar niet meer te blijven wonen.

Ik woonde toen in Rotterdam, Mathenesserweg

Ja, maar u bent dan in Rotterdam geboren

Ik ben in Rotterdam geboren, mijn broer ook

Het bombardement op Rotterdam

Want hij werd ook eigenlijk werd hij, ehh, het was toen razzia en werd hij gevorderd om in Duitsland te gaan werken. Ze zijn ook allemaal naar Duitsland gegaan. Hij is gevlucht, maar daar praatte hij niet over. Hij had natuurlijk veel meegemaakt

was in die tijd, hè, dat die razzia’s. Ik denk dat dat eind ’43 is geweest of begin ’44, dat weet ik niet meer precies

En in de Hongerwinter? Want het werd in Rotterdam natuurlijk steeds minder met eten

Ja. Met mijn broer, ja. Gingen we naar het Westland en gingen we met de kar, de handkar. En dan gingen we daar gingen we spul met, spullen ruilen met, ehh, nou ja, theedoeken, mooie linnen tafellakens enzo. Dan kreeg je daar wat aardappels voor of groente voor, alles. Maar daar moest je wel een end voor lopen natuurlijk. Wij zijn ook wel eens naar Hazerswoude samen met ome Tom ben ik gaan lopen naar Hazerswoude. Daar woonde dus familie van oom Piet en een zus van oom Piet. En dan gingen we daarheen. En dan kregen we te eten. Een nachtje slapen en dan kregen we alles mee met een kinderwagen. En dan reden, gingen we de andere dag weer terug naar Rotterdam. Was ongeveer zes uur lopen

En u heeft ook het bombardement op Rotterdam-West van nabij meegemaakt

“Daar klopt niks van”, had hij gezegd, “daar klopt niks van”. Dus heeft hij het boek herschreven en die boeken werden aangeboden door de kok hofmeester van de Trito in het zeemanshuis of, ehh, nee, ehh, Scheepvaartmuseum Rotterdam

Ik studeerde destijds in Delft, maar ten gevolge van een razzia op de school werd er

in die tijd, ik ga vandaag naar de overkant, dat was naar Rotterdam-Zuid.

Ja, dat leek een heel eind weg, Rotterdam-Zuid was

En u zei doordat ik niet de colleges kon volgen bevond ik me toevallig in maart ’43 in Rotterdam.

Ja nou ja omdat toen, er was een razzia geweest op de

Nou niet zover daar vandaan hoor want ik weet niet hoeveel u bekend bent in Rotterdam.

En later zaten we in huis bij mensen die angstig waren en Rotterdam ontvlucht

Dan is het zelfs zo dat zelfs in Rotterdam heel veel mensen zijn die dat eigenlijk niet weten.

Dat ik daar woonde, ze zeggen als er razzia komt en ze

Ik ben geboren op 7 januari 1932 op de Putselaan, in Rotterdam-Zuid, en als baby ben ik verhuisd

Nou daar was het veel rustiger in Rotterdam-Zuid.

Uit de buurt of van elders in Rotterdam?

over Rotterdam-West en wat daar allemaal gebeurd was?

Maar ik wilde altijd weer terug naar Rotterdam-Zuid.

Ja want dat is nog wel bizar, want bij die grote razzia is uw vader niet opgepakt?

En dat was in Rotterdam een grote zaak?

’n negen, tien jaar oud toen de oorlog uitbrak. Het bombardement op Rotterdam, hoe heeft u dat ervaren?

Het grote bombardement op Rotterdam.

Dus elke week moest daar zand gestrooid worden en dan ging het zand er weer uit en er moest weer gespoeld worden. Op een gegeven ogenblik kwamen de Duitsers langs en er werd een razzia gehouden, moest hij mee. Ja dat was wat. En je wist niet wanneer hij terugkwam. Enfin, ik was met dat oude mens van 75 en alles moest gedaan worden. Een paar maanden ging eroverheen en ik moest mest rijden naar de was dat was een hoge rug, daar had iedereen een stukje grond. En ik moest een paard vangen, dat was een heel jong paard, dat moest nog beleerd worden en alles. Dat was verschrikkelijk, ja verschrikkelijk, het was wel een belevenis. Maar gelukkig na een paar maanden kwam die man terug. Nou, een paar maanden, ik denk dat er wel een maand of vier overheen gegaan is. Dus die man kwam terug en tot aan de oorlog ben ik daar geweest.

Nou die contacten van dat het oorlog was had ik helemaal niet. Schrijven of zo dat ging helemaal niet. Wel is hij een keer gekomen toen de oorlog voorbij was, maar daarna , want hij had ook geen geld, hij was ook arm. Ik bedoel, er was geen geld vlak na de oorlog. En toen is hij geweest, want toen had hij een piano verkocht vertelde hij. En toen is hij met Smits, Smits vervoer van Rotterdam, dat is wel leuk om te vertellen, daar vervoerde hij altijd alles mee. En met die wagen is hij dus naar mij toegekomen. En toen heeft hij dus gevraagd aan die man of ik nog een jaar kon blijven. Want dat hij geen ruimte had.

Maar die heeft in Rotterdam wel ?

Ja, over het bombardement van Rotterdam, er zitten natuurlijk nog een heleboel verhalen, maar ja daar heb je niets aan.

Dat herinner ik me nog, ze hadden ook nog in Bergen want die oude Fokkerjagers, bommenwerpertjes van die tweedekkers weet je wel, van die oude toestellen. Dan gingen er een stuk of 4 laag langs de kust over water heen als het waren langs het strand, richting Rotterdam die moesten daar die Duitsers die daar bij de Maasbrug en de weet ik het die moesten ze bombarderen. Ik heb er geen een terug zien komen. Want ja ze hadden niet zoveel benzine dat ze lang in de lucht konden blijven dus ze hadden terug moeten komen waar wij aan het werk waren maar er is geen een teruggekomen. Ik denk dat ze allemaal neergeschoten zijn. Door die Duitsers want dat was natuurlijk geen partij voor die Duitsers die dingen

t en gezakt klaar staan op appèl staan. En dan gingen ze hier of daar heen de boel afzetten, razzia he

Ja. Ja. Ja ik had alle Ausweisen die je nodig had, die had ik wel, maar met een razzia liep je gevaar want ik weet het wel van mensen die ook bij ons werkte onder andere iemand uit Bever- Wijk aan Zee vandaan, die is in Beverwijk met een razzia opgepakt die is hup naar Duitsland getransporteerd en nooit meer teruggekomen. Ja. Kijk, daar keken ze dan niet naar he

Nee want kijk weet je wat je had, als je dat gebeurde dus wel, met van razzia dat ze kwamen zoeken naar iemand, en dan zei ze ja er is niemand, en dan stond er een foto! Weet je wel, en dan gingen ze struinen want ja waar is hij dan

die ging dan vanaf amsterdam en leiden en rotterdam ook geloof ik nog een.

eigenlijk in feite van tevoren al wanneer er een razzia zou zijn.

Dus daar bivakkeerden wij dan in de dagen of nachten als er razzia gehouden werd.

eigenijk aangedaan hebben, beginnende bij Rotterdam bij de bombardement, dat lag natuurlijk

een hele hoop jongelieden waren daar, toen kregen ze razzia.

vliegtuigen van oost naar west en die parachutisten landden in Rotterdam.

in Rotterdam vol met soldaten die kwamen er toen ook uit.

ze toen Rotterdammers.. Havenarbeiders uit Rotterdam vandaan.

Wat merkten jullie van de razzia’s in Meerlo?

Nou, de razzia’s in Meerlo ja die waren dan nogal behoorlijk erg,

toehoorden, want ja die kwamen ook weer misschien van heinde en ver, dus net als van Rotterdam