Meneer Schut, wilt u vertellen in wat voor gezin u bent opgegroeid?

Ik had een zuster, en dat was alles. Hier in Delft ben ik geboren en opgegroeid.

Hoe oud was u toen de oorlog begon?

Nou, dat weet ik eigenlijk niet. 1940 was die oorlog begonnen?

U bent uit? 1924? Nee 1925. Dus u was 15. Net 15.

En op een gegeven moment… hoe ging dat, die eerste jaren uit de oorlog?

Nou ik zat dus op de ambachtsschool.

Toen ik zestien jaar was moest ik dus gaan studeren

op de ambachtsschool voor instrumentmaker met metaal.

En toen kwam er een moment dat u bent opgepakt. Hoe ging dat?

Ik moest m’n eigen melden voor de arbeidsinzet. Dat was in Bergenthem, daar moest ik naartoe.

Daar heb ik een vervoerbewijs voor gekregen, maar daar ben ik nooit heen gegaan.

Mijn college van school, die z’n vader woonde op het jaagpad hier in Delft

en die zat in het ondergrondse, en die heb mij aan een duikadres geholpen.

Toen zat ik op de Oude Wetering bij een tandarts ondergedoken, en toen

ben ik vanuit die tandarts naar Medemblik gebracht, door de ondergrondse.

Met hulp van de ondergrondse.

En in Medemblik moest ik m’n eigen melden bij de familie

van Veen, maar ik weet alleen de straat niet meer.

Die hadden twee dochters en een zoon. Daar hebben ze me heen gebracht.

Ik zou graag willen beginnen te praten over de situatie waaruit u kwam voordat u in Kamp Vught terecht kwam. Dus hoe was uw gezinssamenstelling toen de Tweede Wereldoorlog begon. Dus hoe oud was u en hoe was uw gezinssituatie.

Wat de gezinssituatie betreft, dat had ik natuurlijk niet, ik was ongetrouwd. Ik zat in de gevangenis van Scheveningen, naast de Engelenvaart.

Ik bedoel eigenlijk uw ouderlijk huis.

Oh, mijn ouderlijk huis. Ja, wij woonden in Amsterdam. Een gezin, vader, moeder en vier kinderen waarvan ik nummer drie was. Ja, dat was een heel leuk gezin. Oorlogstijd op een tienerleeftijd, grote pret.

Hoe oud was u aan het begin van de oorlog? 1940?

20 denk ik. Nee, nee, 16 aan het begin. Nee, ook niet, kan niet kloppen.

Wat is uw geboortedatum?

1919.

Dus u was 21.

‘Jullie mogen wel kankeren aan de maaltijd, maar maar een kwartier. En verder gaat het gesprek over andere dingen.’ Dus dat was genoemd: de kankerstonde.

U had onderduikers bij u thuis?

En joden. Mijn moeder zelfs een , die was er zelf nooit op gekomen, die waren niet zo dat het zo om gekomen is, die vond dat vanzelfsprekend. Nee, wij hebben zeker vier joden gehad, waarvan er twee permanent zijn gebleven en twee op hun eigen houtje zijn weggegaan en ook gepakt zijn. En niet meer zijn teruggekomen.

Dus in die zin verzette uw gezin zich al tegen de Duitse bezetting, maar u bent daar verder in gegaan begrijp ik?

Met mijn broer. Mijn broer en ik, mijn broer was twee jaar jonger, mijn broer had eigenlijk de contacten, en zo zijn wij gaan Engelandvaren. En als ik daarop terugkijk denk ik dat dat heel erg onverantwoord was. Want wij waren jong en je wilde wat doen natuurlijk. Maar wij zijn terechtgekomen in verkeerde handen en het is dan ook doorgestoken kaart geweest. Provocatie. We zijn gepakt.

U werd verraden?

Wij werden verraden.

…?

p die vissersboot gekomen die ons naar de overkant zou brengen, en aan boord van die vissersboot zijn we gevangen genomen. Regelrecht naar Scheveningen. En dat was mijn voorland voor Vught.

Want hoe lang bent u in Scheveningen geweest?

’n cel, dan valt dat niet mee.’

…?

Ik ben Jaap Mesdag.

En waar bent u geboren en wanneer?

24 januari 1922 in Freeburg, dat is in Zwitserland.

Wilt u mij vertellen uit wat voor gezin u komt en waar was u met dat gezin aan het begin van de 2e Wereldoorlog?

Wij waren met 4 broers. Op 10 mei 1940 waren we met vier broers, uit een industrieel gezin. Mijn vader was werkzaam op een fabriek, ik zat in de 5e klas van de HBS in Hilversum. Wij hadden een prettig gezin, een goed gezinsleven. Goeie contacten onderling, geen ruzie. Ik denk daar met blijdschap aan terug. Hele fijne jeugd gehad.

… toen begon de oorlog, hoe bent u uiteindelijk in kamp Vught toen terechtgekomen? Wat is er in de tussentijd gebeurd?

. Dat is een heel ander zootje natuurlijk.

En toen?

‘43

’s middags laat denk ik, in Vught aangekomen.

U kwam daar dus met de trein aan.

We kwamen met de trein in het station van Vught aan en zijn toen gelopen naar het kamp. Een paar kilometer.

En hoe was het daar, toen u aankwam in het kamp? Hoe zag het er toen uit?

en paar weken geduurd, toen kwamen de pakketten. Toen mochten mensen pakketten ontvangen, en toen veranderde de zaak totaal. Ik kan wel door gaan vertellen, maar…

Nou, ik wil graag nog iets meer horen van de eerste momenten dat u daar aankwam, want kreeg u andere kleding bijvoorbeeld?

ing. Sterk onvoldoende in de winter, want het was toen al behoorlijk koud, maar ja dat is het leven daar, en een soort van petje wat je steeds maar beleefd moet afnemen.

Kreeg u ook een nummer?

Ik had een nummer, dat nummer kan ik blijven onthouden. 1081 en 1082 hadden wij en dat heb ik de hele tijd gehad.

En hoe zagen uw dagen eruit in Vught?

Kunt u even vertellen wie u bent, waar u geboren bent?

te Wereldoorlog.

…

hieën hadden omdat ze niet doorhadden wat een valse hoop het allemaal was. Maar ik herhaal: m’n vader heeft dat echt goed gezien, die wilde daar niet langer blijven.

Maar als kind had je daar wel mee concreet mee te maken? Als je over straat liep, of de vriendjes?

Nou, ik persoonlijk niet, want ik was als kind gewoon een Duits kind zeg maar in de ogen van de rest van de mensen, want ik was daar geboren en getogen. Ze wisten niet eens dat ik een Hollander was,

aar hij is toen aan niervergiftiging overleden. Twee zoons, de oudste zoon die leeft nog, die is tien jaar jonger dan ik, die is 75, daar heb ik nog steeds goed contact mee. Die woont nog daar ergens buiten in een bungalow.

Toen kwam u terug naar Nederland.

Ik was nog nooit in Nederland geweest.

Of ja, toen kwam u naar Nederland inderdaad, hoe was dat voor u?

vertellen?

Ja, vertelt u maar.

rs vooral uit die tijd. Hij nam fournituren natuurlijk af en hout en lijm

n meer.

Maar wist u als kind al dat je vader dat deed?

kwakken zeg maar en afgevoerd worden, dat heb ik dus zelf met eigen ogen gezien.

Wat dacht u toen?

ng ik ’s avonds, want toen zei m’n vader op een gegeven moment: ‘Wil je me helpen?’ Want ik was gewoon als meubelmaker aan het werk

en me natuurlijk helpen, en dan had ik misschien kunnen ontkomen omdat ik een hele snelle jongen was.

geen idee… voor mijn gevoel een paar weken. Maar het kan net zo goed een week geweest zijn. Heel gek.

Meneer Veenstra, wat is het begin geweest, of hoe en wat bent u gevangen genomen tijdens de tweede wereldoorlog?

Breed strand, en toen vlogen op een gegeven moment de kogels om onze oren,

en we zijn plat neergevallen en dat was het einde. Niet naar

Engeland maar de andere kant op.

Juist. En wat had dat voor consequenties? Want u werd opgepakt door de Duitsers?

en wij naar Scheveningen. En het kwam wel in het eerste verhoor te staan aan het eind, dat ik erbij gekomen was door iemand wiens naam ik niet wilde noemen.

Dus dat had consequenties in de gevangenis van Scheveningen.

.

…

…

ed blijven gaan.

Dan wordt er besloten dat u naar het tuchthuis moet. Uiteindelijk bent u in Sachsenhausen terechtgekomen. Maar hoe is die weg verlopen? Hoe ging dat?

ltijd veel te klein zijn, sanitaire voorzieningen niet of heel schaars. Dat is… ja.

Waren dat ook, want u ben van Keulen, Hannover, Hamburg, waren dat allemaal van die veewagens grotendeels? Was dat in uw geval ook?

Nee, dat hebben wij in dat geval niet gehad. Ook van Holland naar het tuchthuis

heb ik wel in een gevangen, maar dat waren als het ware allemaal cellen. Alleen cellen voor 1 waar we met zijn zessen in stonden.

U moest staan.

Dus dat wel. Maar dat waren geen veewagens. En ook verder niet, dat was allemaal treinvervoer met bewaking.

Hoe heeft u dat ervaren? Vooral dat transport, waar had u het met elkaar over, want u zat met meerderen in een ruimte die erg klein was. Hoe is dat verlopen?

Ja, dat weet ik eigenlijk niet zo goed meer.

Ja, ik ben Ben Vlemminx, ik ben geboren 5 september 1926 in Breda.

Kunt u kort vertellen hoe de gezinssituatie bij u was kort voor het begin van de Tweede Wereldoorlog?

was een nakomertje ja.

ïnteresseerd in uw verhaal, kunt u vertellen hoe u in kamp Vught terecht bent gekomen?

ë in de Ardennen, en daar moet dus verraad in het spel zijn geweest.

Want u zat toen in het verzet?

heveningen, en toen hebben ze ons allemaal naar Vught gebracht. Dus zo ben ik in Vught gekomen.

Ik weet dat u geen namen wilt noemen, maar kunt u iets vertellen over het soort verzetswerk dat u deed?

oemen en dat is de achtergrond waarom ik dat niet wil.

é. U kwam aan in Vught, kunt u daar iets over vertellen? Hoe het was om daar aan te komen? Hoe kwam u daar aan bijvoorbeeld?

’n achterhoofd dacht ik dat het 11b of zoiets was. En toen heb ik daar dus ook diverse mensen leren kennen.

. En hoe was het dagelijks leven daar?

n ik kwam bij een zekere groenteboer uit Beverwijk

nen achter de rug was, want ze werden bij bosjes eruit gehaald, toen was er schijnbaar geen tijd meer want toen moesten wij in een ijltempo die veewagens in. En ik werd daar dus ook in gestuwd.

Mag ik nog eventjes? Want wanneer kwam u aan in Kamp Vught, weet u dat nog? Welke maand dat ongeveer was?

ë, was dat niet in juni?

Dat zou zomaar kunnen, dat weet ik niet uit mijn hoofd.

één trein naar dezelfde plaats waren gegaan, naar Sachsenhausen, nou in Sachsenhausen kwam ik erachter dat dat niet was want er waren ook wagons naar Auschwitz en Birkenau en ik ken ze zo al niet meer van buiten.

Want dat was in 5 en 6 september? Met die twee transporten bent u naar Sachsenhausen vervoerd?

Ja.

Zou u mij willen vertellen hoe uw gezinssituatie was aan het begin van de 2e Wereldoorlog?

De gezinssituatie aan het begin van de 2e Wereldoorlog was de vader

en moeder Arkenbout, mijn broer Jan Arkenbout en mijn zus Nel.

En Kees, dus drie kinderen.

En hoe oud was u?

Ik was… Ik ben geboren op 7 september 1924 dus ik was bijna 16 jaar op de 10e mei.

10 mei 1940 moest ik dus nog 16 worden.

En waar woonde u?

Rotterdam Zuid. In de Rijsoortstraat 63 om het precies te zeggen.

En daar hebben wij dus de oorlog gedeeltelijk meegemaakt.

En uiteindelijk bent u in kamp Vught gevangen genomen.

Hoe is dat gegaan, vanaf het begin van de 2e Wereldoorlog tot uw gevangenschap?

Om het duidelijk te zeggen, dat staat ook in mijn biografie, ik werkte

als machinebankwerker op de machinefabriek van Piet Smit in Rotterdam.

Ik had de leerschool afgedaan, werd toen in de gereedschapsmakerij

geplaatst en daar ben ik in kennis gekomen met Abraham Nobels.

Abraham Nobels was een oudere man, en omdat ik uit een gezin kwam van een militair werd ik al

natuurlijk veilig bevonden en werd ik al eigenlijk gevraagd of ik wat wilde doen voor het verzet.

Toen heb ik gezegd: jazeker, dat wil ik. Dat heeft pa me meegegeven. Zodoende ben ik erin gerold.

Het begon met een pakje af te halen op Breeplein nummer 3, bij C. van den Engel in Rotterdam-Zuid.

Die was nog overleden plotseling, uit Amsterdam.

Ja, die Johan Los, die naam dat is er ook eentje uit dat kampje van mij.

Ook een langer figuur, die is nou plotseling overleden. Zondag vorige week.

Ja het is natuurlijk ook de leeftijd van de mensen.

Ja. Ook van 1920.

We gaan beginnen.

Dus waar ik het eerste naartoe wil met u is het moment voordat u gevangen werd genomen.

Hoe is het eigenlijk gekomen dat u gevangen genomen bent?

Omdat ik ben met een auto met contrabanden, laat ik het maar zo noemen,

die moest ik ergens heen transporteren, ben ik op een kruispunt gekomen

waar een overval was door Grunepolizei en SD en so weiter en so weiter.

En die hadden de weg versperd in een bocht waar het niet overzichtelijk was.

En daar kwam ik op af stuiven en daar ben ik op vastgereden.

En toen ben ik gelijk onder vuur genomen, laten we het maar zo zeggen, en

toen ben ik in de boeien geslagen, letterlijk en figuurlijk, kun je wel zeggen.

Want die vent die dacht: daar hebben we een figuur te pakken, het was nog een mooie

auto, een Citroen Sport, met voorwielaandrijving, type 11, en ik had daarin contrabanden.

Ik was in nok dat ogenblik en ik had iemand die was vastgenomen als een Duitse

Fauman dat wil zeggen: iemand die werkt voor de Duitsers en zogenaamd als

Nederlander, als goede Nederlander, en die was ter dood veroordeeld en ik moest

Ik wil even beginnen met de datum noemen. We zijn vandaag in Leiden, 17 april 2008, mijn naam is Anne-Marie van Oosteren, wilt u uw naam en geboortedatum noemen?

Ik ben Wim Van Aalderen, ik ben geboren 25 juni 1922.

En waar bent u opgegroeid?

In Bilthoven.

Hoe was de gezinssamenstelling toen de tweede wereldoorlog begon?

Mijn ouders waren 25 jaar getrouwd en er waren drie broers. Er waren eigenlijk 4 broers maar er was er 1 doodgegaan, 2 jaar voordat ik geboren werd. Toen werd ik geboren en zijn er nog 2 broers na mij gekomen. Dus het was zeer zoonrijk.

Veel jongens?

Veel jongens, alleen maar jongens. Mijn moeder had, wat ze nooit tegen mij gezegd heeft hoor, graag een dochter gehad.

Het mocht niet zo zijn?

Het heeft niet zo mogen zijn nee.

U bent opgegroeid in Bilthoven?

Ja.

En hoe bent u eigenlijk, we gaan even een heleboel overslaan, maar hoe bent u in kamp Vught terecht gekomen? Wat is er gebeurd?

Mijn vader en ik zijn beiden gearresteerd op 7 augustus in 1944 en wij zijn diezelfde dag al naar Haaren gebracht.

Waarom bent u gearresteerd?

jef van Semwese was een beambte.

Een ondergeschikte?

Ja, en mijn vader zei dat hij de punt van het bureau had weggenomen. En die man werd gearresteerd en helaas heeft hij mijn vaders naam genoemd als enige. En toen werd mijn vader naar het bureau gelokt want hij was met vakantie. Dat was een maandag, 7 augustus en bij mijn bureau werd toen gezegd dat de chef van het seinwezen van Essen, meneer Chausset daar was, maar dat was helemaal niet zo. Maar die sd-beamte ving hem op en toen werd hij meteen verhoord en naar boven gebracht en toen hebben ze het bureau helemaal gecontroleerd op gegevens van het seinwezen. En toen kwamen ze thuis op maandag dus. En toen zaten wij voor mijn moeder en mijn broer, mijn jongste broer, en bovendien een dienstbode, die zaten in de eetkamer te lunchen want mijn vader zou wat later komen, en toen stopte er een auto waar mijn vader uitstapte met 3 mensen in burger.

En mijn vader kon niets zeggen of wat dan ook. En hij had natuurlijk zelf de sleutel van de voordeur. Hij kon die voordeur openen en zij gingen een gang in, naar de achterkamer toe en toen dacht ik dat ik niets meer hoorde. En toen dacht ik: mijn papieren liggen boven op de slaapkamer, en dat waren papieren van mensen die in Vught zaten, jaargenoten dus. Toen ben ik naar boven gelopen maar helaas stond daar toen Herr Bauer, ik zeg altijd Herr maar dat is gewoon Bauer natuurlijk. Hij was een Sacharbeiter voor Haaren. En mijn vader had gezegd dat zijn 2 zoons in Berlijn tewerkgesteld waren. En toen hebben ze mij natuurlijk meteen gevangen genomen.

Maar wat ik niet helemaal begrijp, U zegt net dat U papieren had van mensen uit Vught.

Zou u uw even willen voorstellen en even uw leeftijd en een verzameling van uw persoon aan mij willen geven?

s af staan, we mochten niet meer met het openbaar vervoer, we mochten niet meer met tram of bus. Ik kon na mijn eindexamen in 1940 geen baan krijgen, want Joden mochten ook geen baan hebben, niemand wilde ze ook aannemen.

Het was ondertussen wel bekend dat u Jood was?

Joodse jongens, hebben wij de Joodse kinderen een zo plezierig mogelijke tijd gegeven, dat ze niet… want thuis was het ellende, mensen zaten te wachten wie weer op transport ging,

werd of je werd ondervraagd en ze vragen je: ‘Zou je je persoonsbewijs kunnen laten zien?’ En ze zouden dat kunnen natrekken dan wisten ze dat dat vals was. Dus daarmee was je ook niet honderd procent veilig. En toen hebben ze me ondergebracht

s ook een adres waar ik eigenlijk met plezier… overal werd je geduld eigenlijk. Maar daar voelde ik me echt opgenomen in de familie, het was een ontzettend aardige vrouw en ik was heel goed bevriend met haar zoon.

Was het een spannende tijd voor u, om van het ene naar het andere adres te moeten?

ïs, en dat maalde ik in een koffiemolen en daar bakte ik pannenkoeken van. En ergens kon je nog zonder bon stroop krijgen, dus dan had ik wel eens pannenkoeken met stroop. Maar ik ging er ook wel eens uit, ja, veilig was het natuurlijk niet, maar…

…

heeft gezet en in Putten,

ik moest naar Putten toe, en in Woensel gingen we de trein uit. Hoe we daar gekomen zijn weet ik niet meer, en moesten we verder, te voet, over de Nederlands-Belgische grens.

En gold u toen al voor de buitenwereld als zijnde niet-Joods?

op het station van Antwerpen stond een, ik meen, geen Duitse politie maar wel een Duitse soldaat. En die controleerde alle persoonsbewijzen.

…

en andere jongeman geworden, ik was een andere persoonlijkheid. Omdat ik een andere card d’entité had.

Waar ging het mis in Frankrijk?

weer een vertrouwd hotel. En daarop, de volgende dag, gingen we ook weer met de trein naar Belfort. In Frankrijk, en Belfort is een grensplaats.

n dat ook zouden doen, die apotheker, maar blijkbaar is dat niet gebeurd, want ’s avonds, ik ben ’s avonds gaan eten in dat hotel, en toen kwamen mijn vrienden terug. Want die hadden ondertussen gehoord waar ik zat. En die zeiden:

ijn in de handen van een Duitse patrouille gelopen, gearresteerd en daar is nooit meer wat van gehoord. Die zijn waarschijnlijk omgekomen, Auschwitz of nog erger. Maar de apotheker heeft het gered met z’n vrouw en baby. Maar die SD-man wist dat natuurlijk

r gepakt, tot we eindelijk…

Misschien kunnen we even beginnen met u voor te stellen, even een startje maken

Ik ben Jan van den Ende, geboren in Den Haag, dat is 85 jaar geleden.

Het leventje ging gewoon zijn gang, toen ik klein was was ik een

vogelliefhebber en we gingen altijd op pad om vogels te kijken ’s morgens vroeg.

Toen was ik nog matineus en ja, dat was een plezierig leven, tot de oorlog uitbrak.

Bij ons thuis was een militair ingekwartierd.

Hij zat bij een luchtdoelbatterij, die stond vlak bij ons op een voetbalveld.

In die tijd was er het ‘gebroken geweertje’, we mochten

ons vooral niet bewapenen want dan werd Hitler kwaad.

Maar toen hebben een aantal burgers geld verzameld en die hebben in Zwitserland een

luchtafweergeschut gekocht en drie batterijen van

dat geschut stonden dus bij ons op een voetbalveld.

En toen ’s morgens om vier uur toen wij weggingen om

vogeltjes te kijken kwamen de eerste vliegtuigen over.

De junkers, ze vlogen heel langzaam.

Nou die waren gewoon sitting birds voor die batterijen want

ieder toestel dat aan kwam vliegen schoten ze in brand.

In die tijd zijn dus 75% van de Duitse vliegtuigen die over kwamen vliegen door dat

kanonnen, die door burgers gekocht waren, vernietigd, wat mede de oorzaak was dat de slag

om Engeland niet doorging want ze waren bijna hun hele hoeveelheid vliegtuigen kwijt.