Dit is een interview in het kader van “Schiedamse kinderen op stap”. Een

project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van

de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS.

Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 22 september 2009.

Ik zit tegenover mevrouw Herlaar-Winkelman.

Mevrouw Herlaar, u bent in Schiedam geboren?

Ik ben geboren in Schiedam, 24-1-’31.

In de Mariastraat?

Ja.

Vertelt u eens wat over de buurt en waar u naar school toe ging.

O, daar valt genoeg over te vertellen.

Mijn eerste herinneringen die zijn uit… toen ik tweeënhalf

jaar was en toen begon ik voor het eerst op straat te komen.

Dat kon natuurlijk toen nog en toen ben ik ook met een tante gaan

kamperen en een hele jonge oom en mijn moeder was er ook bij.

Het staat nog als een film in mijn gedachten.

Toen ging ik merken dat je op zo’n weiland, bij de boeren in het gras, tussen de poepplakken

door, dat dat eigenlijk een veel fijnere omgeving was om te spelen dan in de straat.

De Mariastraat die was dus van een totaal gemêleerde bevolking van achteraf kan ik dat pas zo

formuleren, als klein kind van tweeëneenhalf weet je dat niet, maar toen merkte ik dat het daar

Mevrouw Van de Grijp, u bent geboren in 1932?

Ja, op 17 april 1932.

Waar bent u geboren?

Poeh!

Ik geloof dat mijn ouders toen op de Dam woonden… Als dat

de bedoeling is tenminste van het huis of het ziekenhuis?

Nee, het huis.

Het huis.

Ik heb naderhand de kaart gevonden van de zuigelingenzorg en daar staat op ‘Dam’. Het

nummer uit mijn hoofd weet ik niet zo precies, maar het zijn twee huizen naast elkaar.

Er stond er pas geleden een te koop van. Hoe lang we daar gewoond hebben weet ik niet.

Toen zijn we verhuisd naar het Broersveld. Nou, daar hebben we dus al de oorlogsjaren ook gewoond.

Hoe oud was u toen naar het Broersveld ging?

Dat weet ik niet.

Dat was rond de tijd dat uw eerste herinneringen beginnen?

Even denken… een jaar of drie, vier, denk ik. Daar heb ik heel prettig gewoond altijd.

Wat was het adres op het Broersveld?

Broersveld 153. Nou, daar hebben we jaren, jarenlang gewoond, ook tijdens de oorlogsjaren.

Ik was een beetje groot voor mijn leeftijd en ik liep altijd in een… tenminste toentertijd

voor de kou had ik een broek van iemand gekregen die de matrozen droegen aan boord.

Dit is een interview in het kader van “Schiedamse kinderen op stap”. Een

project van het Gemeentearchief Schiedam dat subsidie krijgt in het

kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS.

Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 15 september 2009.

Ik zit tegenover mevrouw Braak-Kleinekoort.

Mevrouw Braak, u bent geboren in 1935 in Haarlem en

bent naar Schiedam verhuisd toen u 1 jaar oud was.

U was 5 jaar oud toen de oorlog uitbrak. Wat kunt u zich daarvan herinneren?

Daar weet ik echt niet veel meer van.

Het enige weet ik dat mijn vader op karwei ging, dat heeft hij altijd verteld, hij

zat in de trein en passeerde vliegveld Ypenburg en is gelijk naar huis gekomen.

Hij vertelde: ‘De oorlog breekt uit, want de vliegtuigen heb ik al zien staan’. Dat weet ik nog wel.

En ik kan mij ook herinneren dat je die bombardementen had en dat mijn

moeder alle ramen met plakband heeft beplakt in verband met splinters.

En ik weet ook dat de boel allemaal verduisterd was.

En wat vond u daar als kind van?

Nou nee, daar had ik… nee.

Waarschijnlijk bent u toen naar de kleuterschool gegaan?

Ja. Ik weet niet meer hoe die kleuterschool heet.

Die kleuterschool stond waar nu de Boomgaardstraat is, hier in Schiedam.

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam dat subsidie krijgt in het kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 12 oktober 2009. Ik zit tegenover mevrouw Tilman-Rietkerk.

U was nog maar 3 jaar toen de oorlog begon. Kunt u zich daar iets van herinneren?

ken. Dat kan ik me dus nog vaag herinneren. Of het moet van de verhalen die ik later heb gehoord zijn, maar dat zijn mijn eerste herinneringen eigenlijk voor zover als ik terugga, als kind.

Wat voelde u daarbij? Kunt u zich daar iets van herinneren? Was het spannend, of eng?

… ik snapte er natuurlijk eigenlijk helemaal niks van. De spanning kan ik me nog wel herinneren en ook dat we met z’n allen in dat bed van mijn ouders zaten, wat misschien normaal nooit gebeurde. Het was ook al dag, volgens mij, ’s morgens vroeg.

U was toen 3 jaar en de jongste van het hele stel. Hoe oud waren uw broers en zussen?

Mijn oudste broer was 16, denk ik, die was dertien jaar ouder. Mijn oudste zus was dan 13, zij was ruim tien jaar ouder. Mijn broertje was vijf jaar ouder, dus die was 11, en dan nog een zusje van drie jaar ouder en die was dan 9.

U bent in de oorlog naar de kleuterschool gegaan. Kunt u zich herinneren waar dat was?

… toen waren we inmiddels al verhuisd en toen zijn we naar de Oranje-Nassaustraat…

Wanneer bent u verhuisd? Kunt u dat even vertellen?

… en dan was mijn moeder bang, omdat daar ook soldaten stonden -Nederlandse soldaten dan hè, en die stonden ook op het dak in de Kamerlingh Onneslaan.

Dat broertje dat vijf jaar ouder was, dat vond dat heel spannend en wilde alsmaar gaan kijken. Mijn moeder was gewoon heel erg bang en wilde zo snel mogelijk weg, en toen hebben ze iets gevonden in de Jacob van Lennepstraat. Daar zijn we eigenlijk halsoverkop naartoe verhuisd. Maar ja, dat was niet veiliger, want toen zaten we vlakbij Wilton en dat was ook een object voor de Engelsen om te bombarderen natuurlijk. Dus dat was helemaal geen verbetering.

We zijn toen naar de Oranje-Nassauschool gegaan.

Wat voor huis kregen jullie in de Jacob van Lennepstraat?

Een bovenhuis, een vrij bovenhuis.

Daar was ook een plat dak?

Nee, dat was met een schuin dak en een zolder en zo.

Voor uw broertje was dat dus veiliger, hij kon niet meer op het platte dak komen.

Hij kon niet meer op het platte dak komen, nee.

…

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van “Erfgoed van de oorlog” een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 22 september 2009. Ik zit tegenover mevrouw Jense-de Vries.

Mevrouw Jense-de Vries, u bent geboren in 1935, dus u was nog maar 5 jaar toen de oorlog uitbrak. Wat kunt u zich herinneren van het vooroorlogse Schiedam? Wat deed u toen zelf en waar woonde u?

…? Ietsjes van de kleuterschool, ietsjes.

Waar ging u naar de kleuterschool?

… Van het begin van de oorlog weet ik ook weinig van, hoor. Wel iets, maar niet veel meer.

U hebt nog twee broers en een zus. Wat was de volgorde van de kinderen?

De broers waren tien jaar ouder als ik en mijn zusje is drie jaar ouder. En toen kwam ik.

U was de vierde en de jongste van het gezin?

Ja.

Kunt u zich nog herinneren dat u buiten speelde, bijvoorbeeld met uw zus, alleen of met de kinderen uit de straat?

Wel met kinderen uit de straat, ja. Mijn zus was veel ouder. Drie jaar, dus veel ouder en mijn broers waren ontzettend oud. Die waren bijna bejaard, daar komt het op neer (lacht). Ik speelde wel buiten, ja.

U woonde bij het gemeenteziekenhuis. Wat merkte u daarvan?

Nou, eigenlijk niets. We keken zo op het zustershuis en eigenlijk merkte je daar verder niks van.

Geen drukte rondom bezoekuren of zo?

Nee hoor, het was de achterkant, nee hoor. En we zagen het zustershuis, niet de voorkant van het gemeenteziekenhuis, want die was op de Burgemeester Knappertlaan, geloof ik.

Waar deed uw moeder boodschappen?

– en daar deed je dan een paar vergeten dingetjes. Maar verder alles kwam aan huis. De wasserij, alles dus. Wat mijn moeder deed weet ik niet.

…

Fysiotherapeut.

Heilgymnastiek en massage?

Meneer Soeters, u bent geboren in 1934. Toen de oorlog uitbrak was u 6 jaar. Kunt u iets vertellen over de eerste zes jaren van uw leven?

en daar heb ik tot bijna mijn zesde jaar gewoond. In mei 1940 zijn we verhuisd.

Ik heb de kleuterschool gehad in de Van Beverenstraat, de Kiveva: Kinderen van een vader. Daar herinner ik mij niet zoveel van. Wel dat ik op een klein fietsje ging. Ik mocht heen en terug, van de Kiveva naar huis, en mocht hem stallen bij garage De Rooij. In die straat woonden nog drie tantes en een opa. Het waren dus vier zussen die aan dezelfde kant van de straat woonden. En ja, zo blijf je familie. Mijn grootvader is overleden begin 1940, dus hij heeft het begin van de oorlog niet meer meegemaakt. Men zegt dat ik een lievelingetje van hem was. Ik was in elk geval een naamgenoot, hij heette dus ook Joost. Dat is wel zo ongeveer wat ik over mijn eerste levensjaren te vertellen heb.

Hoe hebt u het begin van de oorlog meegemaakt?

Niet, ik kan me daar niks van herinneren.

Zag u vliegtuigen overkomen?

… nee.

U bent al vrij vlug uitgezonden, naar een jeugdherberg. Wanneer bent u uitgezonden?

‘Tjongejonge wat heb je genoten’. Het was koud. Ik ben zes weken weggeweest, blijkbaar moest ik aankomen. Dat was niet gek, want ik stond te boek als iemand die zo mager was als een lat en die overal tussendoor kon kruipen. Blijkbaar viel ik gauw in de prijzen.

Hoe bent u er naartoe gegaan?

Geen idee.

En hoe bent u teruggekomen?

Ook geen idee. Dat zal wel in groepsverband geweest zijn. Ik denk per trein.

Kunt u zich herinneren of er vriendjes meegingen, uit de buurt of van school?

Nee, ik kan me er niets van herinneren.

Naar welke lagere school bent u gegaan?

Op de Beatrix-chool, op de Buijs Ballotsingel.

U woonde toen al in de Morsestraat?

worden.

Was het een openbare school?

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 15 september 2009. Ik zit tegenover meneer Van Woerekom.

Meneer Van Woerekom, we zullen eens even starten in de Gorzen, want daar hebt u lange tijd gewoond. Of was het zo dat u ergens anders bent geboren in 1931?

In 1931 ja, in Amsterdam geboren.

En wanneer bent u verhuisd naar Schiedam?

‘41. Mijn vader was bakker en het pand dat ze betrokken dat was een bakkerij geweest, maar die had drie jaren stil gestaan. Dus ze zijn daar opnieuw gestart met een bakkerij-uitrusting van mijn grootvader, die was ook bakker.

Wat was de directe aanleiding om te gaan verhuizen?

begonnen in Schiedam.

Was het zo dat het woonhuis en de bakkerij in hetzelfde pand waren?

Ja, dat liep in elkaar over, zeg maar. De bakkerij met oven was aangebouwd achter het pand, het was een winkelpand met aanbouw.

En woonde u dan boven de bakkerij?

Met mijn broer had ik een kamer, dat was alweer voorbij de bakkerij, zeg maar, van het naastliggende pand een achterkamer. Het was allemaal hutje mutje, want veel ruimte hadden we niet. Het was een winkel met daarachter een woonkamer met bedstee, dan een kleine keuken, en de rest was verbouwd tot bakkerij.

En u sliep dan in het pand ernaast?

Ja, dus je moest altijd de bakkerij door om in onze kamer te komen.

En uw ouders, sliepen die in de bedstee?

Die sliepen dus in de bedstee en ik had nog een jonger zusje, die had een opkamer boven de bakkerij. Daar was nog een kleine kamer.

Dus het gezin bestond uit vader, moeder en drie kinderen?

En drie kinderen, ja.

En wat was de volgorde van de kinderen?

Ik was de middelste. Mijn broer was anderhalf jaar ouder en mijn zusje was vier jaar jonger.

Wat herinnert u zich van de verhuizing naar de Beierlandsestraat?

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 11 september 2009. Ik zit tegenover meneer Landsbergen.

U bent in 1929 geboren, dus u was ongeveer 11 jaar toen de oorlog begon.

Ja.

óór de oorlog? Waar woonde u en wat deed u zoal?

è. Toen de oorlog uitbrak, zat ik op de Mulo in de Nassaulaan, bij de Broeders van Maastricht. En ja, dat heb ik eigenlijk al niet helemaal afgemaakt, doordat in die tijd nogal beslag werd gelegd door de Duitsers op scholen voor inwoning van militairen en dergelijke.

Voordat de oorlog begon, waar woonde u toen?

In de Boerhaavelaan.

Het was een redelijk groot gezin.

Ja, we hadden vader en moeder en zeven kinderen. Vier jongens en drie meiden.

één na jongste?

één na de jongste, ja. En bij ons zat het knelpunt kennelijk doordat er zo weinig eten was.

óór de oorlog maar beginnen. (…) Wat was het beroep van uw vader?

Die was boekhouder.

Waar was hij boekhouder?

één baas gehad.

én baas? Dat is wel heel uitzonderlijk.

– of hij dat ooit gedaan heeft, weet ik niet – dan komt de naam van mijn vader en dan staat erachter staat: boekhouder Molijn.

Ja, ja.

Wie dat gedaan heeft weet ik niet.

óg zit.

“Schiedamse Kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 12 oktober 2009. Ik zit tegenover mevrouw Blitz-Homs.

U bent geboren op 1 januari 1931.

Ja, in Rotterdam.

Wanneer bent u naar Schiedam verhuisd?

aar is mijn zusje geboren - mijn zusje Miep, die tweeëneenhalf jaar na mij kwam. Toen werd daar het huis te klein en zijn we naar de Warande gegaan, als ik het goed heb Warande 26 en daar is mijn jongste broertje geboren: Koen.

Hoeveel scheelt hij met u?

’39, januari ’39.

U hebt drie broers en twee zussen?

Juist.

Kunt u vertellen hoe het rijtje is?

’26, mijn zusje Nel is geboren in ’27, ook december. De volgende was mijn broer Hans, die heeft er twee jaar over gedaan, dus die is in januari ’29 geboren. Toen kwam ik, januari ’31, Miep augustus ’33 en Koen januari ’39. En toen woonden we in de Warande, bij de laatste.

Toen u in de Warande woonde, was u ook op een leeftijd dat u naar de kleuterschool ging.

Jazeker wel. We gingen naar de kleuterschool tegenover de molen. De Westermolen is dat geloof ik, bij de Kethelstraat, bij het Kippenbruggetje.

De Walvis?

éél griezelig, een beetje modderig en dan kon je dan onder die boog lopen. Daar ben ik op de kleuterschool geweest.

Het was een katholieke kleuterschool?

…

Hoe heette de katholieke kleuterschool?

…

Ik zal er even over nadenken, volgens mij weet ik het. Wat kunt u zich nog van de kleuterschool herinneren?