Mevrouw Kelders en Mevrouw Ras, u bent allebei voor de oorlog geboren.

Wanneer bent u geboren Mevrouw Ras

Ik ben geboren op 21 april 1938 in Rotterdam

En u zus

Ik ben op 6 mei 1936 geboren ook in Rotterdam

En in welk deel van Rotterdam zijn jullie geboren

Rotterdam West, Delfshaven, maar dat is West dacht ik

En was dat in die tijd een arbeidersbuurt, een middenstandsbuurt

Middenstands, ja dat was echt een middenstandswijk toen

En waaraan kon je dat herkennen

Winkels, om ons heen waren allemaal winkels, de groenteman en een behangerszaak en een meubelzaak.

Er waren echt allemaal winkels om ons heen

En het was een mooie wijk. Het waren mooie huizen waar wij woonden

Was het een bovenhuis, een benedenhuis

Bovenhuis

Boven een winkel

Nee, dat was net een blokje waar alleen maar huizen stonden, alleen op de hoek was een winkel.

En op de andere hoek ook, maar het was een blokje met alleen maar huizen

En hoe zag dat bovenhuis er uit

Een kamer, en een tussenkamer zoals ze dat noemden

Goed, welk jaar bent u geboren

In 1934

In 1934

Ja, in Rotterda

In Rotterdam. Kwamen uw ouders uit Rotterdam

Nee, mijn vader kwam uit Dordrecht en mijn moeder uit Delfzijl

Dan ligt het niet voor de hand dat ze elkaar in Rotterdam treffen

…) nee

Hoe is dat zo gekomen

Dat wat

Dat ze elkaar in Rotterdam getroffen hebben

…) ja

En toen zijn ze in 1930 zijn ze getrouwd, januari. Oktober werd mijn zuster geboren en ik in september 1934

En waar woonde u in Rotterdam

In wat nu het Oude Westen heet aan de Schiedamseweg

En daar heeft u altijd gewoond tijdens uw jeugd

één huis herinner ik me goed aan de Schiedamseweg

En hoe moet ik me dat voorstellen, een bovenwoning

Dat was op de eerste etage en wat men dan noemt drie kamers en suite. Ja? Je ging beneden naar binnen, een trap op en dan drie kamers achter elkaar en een serre derachter

En een keuken

Wilt u uw naam en geboortedatum zeggen, en waar u bent geboren

Ik ben Jan van der Wal. Ik ben geboren op 23 Januari 1939 in Harlingen. Zoon van een zeeman en mijn ouders zijn beide ook in Harlingen geboren, dus een rasechte Harlinger

Wat houdt dat in, een rasechte Harlinger

In ieder geval dat je de taal nog spreekt. Harlingers is een aparte taal, het is geen Fries. Ook wijkt het af van het stadsfries van bijvoorbeeld Leeuwarden of Bolsward of Sneek

ënteerd geweest op Engeland natuurlijk, met drie keer in de week een lijndienst op Engeland. En het Harlingers neigt wat naar de Engelse taal toe

Waaraan kun je dat zien

Dat kun je niet zien, dat kun je wel horen (gelach)

Waaraan kun je dat horen

Heel veel uitdrukkingen en ook het gemak waarmee de meeste Harlingers in het Engels over kunnen gaan. Dat slijt natuurlijk, nu zijn alle kinderen op de middelbare scholen en daar spreken ze ook allemaal weer Engels, maar vroeger moesten wij het allemaal oppikken van de straat

Heeft u daar een voorbeeld van

Nou een voorbeeld heb ik zo een twee drie niet bij de hand

U vader was zeeman

Ja, mijn vader is noodgeboren zeeman geworden in de crisisjaren, er was geen werk natuurlijk

Toen heeft hij eerst zelf geprobeerd hier eerst een bedrijfje op te starten, markiezen, zonneschermen weet je wel, die mooie ronde dingen. En zijn eerste klant was een heel grote, dat was misschien wel twintig markiezen, een groot markant gebouw en hij was daar zeer mee in zijn nopjes heeft vreselijk zijn best daar op gedaan en het zaakje opgehangen en het ene hing nog mooier dan het andere. Maar helaas, meneer betaalde niet. En toen was het bedrijfje weer ter ziele na zes weken

Dat kon zo maar, niet betalen

Ja dat kon. Dat kan nu nog hoor (lacht), zo maar. Maar toen kon het zeer zeker. En hij had natuurlijk helemaal geen kapitaal achter de hand. Hij was toen ook net begonnen en zijn leveranciers wouden ook geld zien

En wat was het eigenlijke beroep van uw vader

Mijn vader was timmerman. Hij heeft hier in Harlingen op de ambachtsschool een timmermansopleiding gehad

os, dan had hij geen schip. Het was mobilisatietijd dus toen kon hij mooi in dienst. En toen belandde hij hier in Harlingen op de Afsluitdijk. De stelling Wons heeft hij gelegen

de Afsluitdijk. En hij had weer een redelijk inkomen. Dus varen. Dat heeft er toen toe geleid.. september ’39 (vertrokken) en in najaar ’45 was hij weer terug. En toen was ik inmiddels bijna zeven jaar

Mevrouw Geerlig, kunt u vertellen wanneer u geboren bent en hoe de gezinssituatie was, of uw broers zussen had en wat uw ouders deden en dergelijke zaken?

Ik ben geboren in 9 mei 1932, in de Tweede Gijsingstraat nummer 33. Mijn ouders kwamen uit Utrecht en Zeist-Driebergen en mijn vader was vertegenwoordiger bij de boekhandel Bolle en deed daar ook de administratie. Mijn moeder was kraamverzorgster in Utrecht. In 1927 konden ze drie woningen krijgen, het was woningnood, en toen vond mijn vader wel dat het tijd was dat ze hier naartoe kwam, mijn moeder, en toen zijn ze dus hier getrouwd en hier gaan wonen. Mijn moeder is geloof ik nog vier jaar blijven kramen in Utrecht en mijn vader ging nog in de boekhandel. Het was een goede tijd, ook voor de boeken, en toen ben ik geboren. En een paar jaar later begon die malaise en toen werd het een slechte tijd. Dus toen is mijn vader toch doorgegaan met vertegenwoordiger te zijn en ik heb altijd gehoord dat zijn abonnement op de trein duurder was dan wat hij van de steun zou krijgen, dus mijn moeder is blijven kramen. En ik werd altijd ergens ondergebracht.

U was enig kind?

Ik was enig kind ja.

En had u in Rotterdam gelukkige jaren, vond u het een fijne buurt om te wonen?

Ja, maar die Tweede Gijsingstraat weet ik niets van. Vijftien maanden later zijn mijn ouders dus in een benedenhuis gaan wonen. De situatie was, dat was de Korfmakerstraat, en evenwijdig aan de Korfmakerstraat liepen de nette straten en je had nog meer straten en dat waren woningen, dat waren benedenwoningen van vier kamers. Dat was vrij ruim, maar het leuke daarvan was ze kwamen uit op de Tweede Gijsingstraat en de Rozemanstraat, dus daar waren vier woningen met een dichte poort, een poort, ja wel een waar je doorheen kon kijken maar hij kon niet open.

Dus als kleine kinderen konden wij, er was natuurlijk veel ruimte tussen die twee straten bij de achtertuinen, dus wij konden, als we de tuinen uitkwamen hadden we een groot tegelpad. Dan waren er in het midden tussen die twee straten dus twee grasvelden en een grote zandbak en in de hoeken van die straten waren altijd winkeltjes, dus er waren vier winkeltjes, en daar waren dan bij die mensen bij de tuin waren er nog, hoe heet dat, banken die overdekt waren. Dus als het slecht weer was, konden we daar ook nog buiten spelen. Dus als kind van drie, vier, kon je buiten spelen zonder dat je ouders op hoefden te letten, want je kon geen kant op.

Nee.

En vandaar ook die vriendschap met die andere kinderen in de benedenwoningen. En ik was enig kind en mijn vriendin die vijf huizen verder woonde had een broertje anderhalf jaar jonger en anderhalf jaar ouder, dus met zijn allen speelden we. Maar van de eerste vier jaar weet ik niets, vanaf de kleuterschool kan ik me nog herinneren .

Dus samen met een groep kinderen speelde u in dat binnengebied tussen die huizen. Kunt u daar wat van vertellen, u kwam dus niet op de straat zelf?

Jawel, maar niet toen ik vier jaar was, vermoed ik.

Toen u ouder was wel?

Ja en het voordeel van deze Korfmakerstraat was dus dat het de eerste straat was van die rechthoekige blokken van de andere straten, ook de Talingstraat, Haringpakkersstraat, allemaal hetzelfde idee, maar wij hadden dus tegenover ons de openbare lagere school van de Korfmakerstraat, dus voor ons huis hadden we een groot voetpad. Daar kwam er een weg, nou daar reed alleen paard en wagen en handkarren en een enkele keer natuurlijk een auto, en dan was er een groot plein met bomen en daar werden in de oorlog dus de twee schuilkelders ook gebouwd. En dan had je het schoolplein en dan ging je de school in. En wij woonden precies voor de ingang van de jongensschool, die was aan de rechterkant, dus de kant die meer naar de Mathenesserbrug toe was. En aan de linkerkant aan het eind van de straat was dus de ingang van de meisjesschool.

Want jongens- en meisjesschool waren gescheiden?

Apart, ja.

En wat voor school was dat, was dat een christelijke school?

Nee de openbare lagere school, Korfmakerstraat. En dan hadden wij de eerste verdieping, dus wij gingen daar netjes een trap op naar de eerste verdieping en de jongens gingen twee trappen op naar de tweede verdieping, goed gescheiden. En beneden had je in het midden een ingang want daar waren onder waren de grote gymnastieklokalen. Ik vermoed ook wel voor andere scholen.

Dus u bent ook, toen u eenmaal een jaar of vier vijf was u, naar die school gegaan?

één ging. En toen ik zes was ben ik naar de openbare lagere school gegaan.

Waarom bent u eigenlijk eerst naar de christelijke school en toen naar de openbare gegaan?

Hoe zou u de omgeving waar u bent opgegroeid, Bospolder-Tussendijken, willen omschrijven?

Dat was een hele gezellige omgeving. We speelden daar enorm veel buiten.

Het was eigenlijk vanuit school buiten spelen.

In die jaren was er praktisch geen huiswerk bij, dus je had alle tijd om lekker naar buiten te

gaan, te gaan lopen voetballen op het pleintje en lekker met je vrienden, een beetje rommelen.

En zo nu en dan naar binnen geroepen worden voor boodschappen te doen.

Mijn moeder had een enorme hekel aan boodschappen, dus

er moest dan opgedraven worden voor de boodschappen.

Wat wel eens vervelend was, want dan werd er weer gezegd ‘Bram, je moeder

roept weer, dus je zal wel weer een boodschap moeten doen’, dus dat was

Wanneer bent u geboren?

27 januari 1930 te Schiedam.

En heb daar eigenlijk maar een paar maanden gewoond,

toen zijn mijn ouders naar Rotterdam vertrokken.

En dat was in Bospolder-Tussendijken?

Ja, maar nog niet op het huidige adres waar we dus in ’43 gebombardeerd zijn.

En dat adres weet ik niet, daar was ik te klein voor.

Verder over het gezin waar u bent grootgebracht, wat kunt u vertellen, een zus

Vader, moeder, zuster en ikzelf dan. Vader was scheepstimmerman.

Helaas door de crisis, in de dertiger jaren kon hij kiezen of bij, zoals het vroeger

Meneer Mertens, hoe zou u de omgeving, Bospolder-Tussendijken, willen beschrijven van het gezin waarin u bent grootgebracht?

gezin zoals overal.

Wanneer bent u geboren?

1931, 26 november.

En uit hoeveel kinderen bestond het gezin uiteindelijk?

Uiteindelijk is het bij drie gebleven. Maar door het bombardement zijn mijn broer en ik overgebleven.

De jaren dertig, als we daar nog even beginnen. U woonde toen in de Gijsingstraat bij het uitbreken van de oorlog?

Nee, ik ben geboren in de Obreenstraat. Want mijn vader die verhuisde dikwijls. Dan was het huis weer niet groot genoeg, dan moest er weer een kamer bij. In ieder geval, hij was altijd zoekende naar een huis met een souterrain, en dat heeft hij uiteindelijk gevonden in de Waerschutstraat, maar dat later.

’n negen, tien jaar oud toen de oorlog uitbrak. Het bombardement op Rotterdam, hoe heeft u dat ervaren?

’s en vleugels en alles kon hij daarin doen. Dan kon hij daar ook werken, hij werkte voor zichzelf.

’n pannetje, van het leger had hij op z’n schoot. En op dat moment waren de NSB’ers boven , dat was een winkelier met brood. En daar boven op het dak zaten NSB’ers en die schoten zo dat pannetje van zijn schoot af. Dat waren mijn eerste kennismakingen met de oorlog.

U ging naar school. En wat merkte u verder in het dagelijks leven van een kind van een jaar of tien?

Ik ging nog niet naar school. Ik ging toen wel naar school, maar vanaf dat moment begon eigenlijk goed de oorlog. Want ze gingen dus, ik stond voor het raam, ik keek naar buiten en, dat was weer een paar dagen daarna, toen was de oorlog al begonnen inmiddels. En toen kwamen de vliegtuigen. Dat waren Junkers, dat hoorde ik dan later. En toen zag ik zo de bommen vallen, want wij woonden vlak achter DP. DP dat is nu Centraal Station, dat heette toen DP, Delftse Poort.

En daar waren wij vandaan ongeveer, want wij woonden vlak tegen de singel aan, ik denk 250 meter. Dus wij hoorden die bommen gieren en mijn vader die riep dan: alles wat je hoort, als je hoort gieren, dan is het over. Dan hoef je niet bang te zijn. En zo heb ik dat bombardement beleefd. En je zag in de verte al die rook en de huizen gingen heen en weer. Ja als jongen van negen, en ik denk dat ik altijd al een beetje een zenuwlijder was, want ik bleef wel voor de ramen staan. Mijn vader en moeder die lagen onder de vleugel met mijn broertje en met mijn zusje. Maar ik moest voor het raam blijven. Ik wou zien wat er gebeurde. Dus ik heb het wel goed meegemaakt, ik heb het wel goed gezien.

Het grote bombardement op Rotterdam.

Dat was dat.

Ja, mei 1940. En eigenlijk de twee tot drie jaar tot het vergeten bombardement, zoals het later is genoemd, plaatsvond, wat kunt u uit die periode herinneren wat indruk op u heeft gemaakt?

’n aanval van de Amerikanen of Engelsen, en toen waren wij zo bang geworden toen zijn we dus midden in de nacht terwijl het dus uur was, zijn we naar een tante gegaan in Overschie, bij de Plassingel.

Toen zijn we dus langs de Vroesenlaan gelopen en daar had je toen, dat bruggetje is er nog, het Kippenbruggetje noemden ze dat. Heel vroeger was daar een tolhuis. Maar er stond toen een Duitser op wacht daar. En maar schieten en maar schieten en toen mochten we op dat moment van die Duitser in het schildwachtershuisje daar. In dat huisje mochten we schuilen, want het knetterde van die granaten die ze dus allemaal op die vliegtuigen schoten, kletterden allemaal op straat. Dus dat was heel gevaarlijk. En toen was het een poosje stil en toen zijn wij weer weggegaan, het Kippenbruggetje over. Zijn we oud-Overschie doorgelopen, kwamen we op de Plassingel, en daar zijn we bij een zuster van mijn moeder gekomen en daar hebben we de nacht doorgebracht.

Dus er was ook in uw gezin angst voor bombardementen?

Meneer Stoppelenburg, ik zou u graag willen vragen iets over uw jeugd te vertellen. Wanneer bent u geboren, en kunt u misschien iets vertellen over uw gezinssituatie?

’38 zijn wij terechtgekomen op de Zeeuwseweg.

Op de weg zelf.

Op nummer 243, en er was een bekend adres aan de overkant, daar zat een huishouden dat heette dokter Faber.

En wat deed uw vader?

Mijn vader was verbonden aan De Maasbode, het latere Rotterdams Nieuwsblad, maar in de oorlog deed hij vrijwilligerswerk bij de politie.

Hij was van huis uit journalist of ?

Nee, hij zat in de administratie van De Maasbode/Rotterdams Nieuwsblad, en in de oorlog, want die krant verscheen natuurlijk niet, in de oorlog is hij bij de politie terechtgekomen.

En over uw gezin nog even?

Mijn vader en moeder kwamen natuurlijk ook terecht aan de Schiedamseweg, 243. Ik was daar natuurlijk in Schiedam geboren en in 1941 kwam er een broertje, mijn broer. En zo hebben we dat tot heden ten dage nog volgemaakt, alleen mijn ouders die leven niet meer, dat is logisch.

Hoe heette uw broer?

Mijn broer heet Henk en die leeft nog. Daar heb ik nog veel contact mee, want hij is inmiddels ook gepensioneerd.

Begrijp ik. Uw vader werkte bij de katholieke krant, De Maasbode. Bent u van huis uit katholiek?

Ik ben RK van huis uit. Ik zat ook op een katholieke school. En die had toentertijd nog allemaal broeders. Het was nog een school in die tijd zoals dat gewoonlijk was: aan de ene kant had je een vleugel allemaal met jongens, en aan de andere kant had je een vleugel en daar zaten ook zusters bij, die zorgden voor de opleiding van de meisjes.

En in welke straat, was dat ook in de buurt, die school?

Ja, die was aan de Schaepmanstraat en aan de ene kant, daar zaten de jongens, en aan de andere kant was de Van Meursstraat, dat was hier binnendoor .

Was het een strenge school? Beschrijft u eens.

Het was een school die had natuurlijk ook al last van de oorlog. Want ik ben daar in 1941/42 op school gekomen, hier van de Schiedamseweg kant uit en ik zat in de tweede klas. Toen hield het daar op want toen was het bombardement.

és of zoiets?

Nee, we hadden hier in het westen van Rotterdam, ja je zag ze wel rijden, maar hier had je geen vestigingsplaatsen van de bezetters, de Duitsers. Later is dat wel weer veranderd maar in het begin zag je dat niet.

Meneer Wolters, u bent geboren op 6 oktober 1932 in Rotterdam en u bent opgegroeid in uw jonge jaren in Bospolder-Tussendijken. Kunt u de buurt beschrijven waarin u bent opgegroeid?

en daar is hij eigenlijk zijn hele leven gebleven, niet op de Havenstraat maar later in het kantoor in het Groothandelsgebouw.

een vriendje wonen, die heette Hans Groen, ik weet niet of die nog leeft, ik heb geen idee. Die zijn later, zijn ze, na het bombardement, weet ik dat ze dus in de Willem Bouterstraat hebben gewoond.

n we met de slee naar beneden.

Ik had een autopet waarmee ik heel veel aan de overkant van de straat waar de zon scheen, want wij woonden aan de zuidkant van de Schiedamscheweg en daar was het altijd schaduw, dus ik ging naar de overkant en dan speelde ik daar met mijn autopet en dan, ja wat deed ik, ik speelde tram- of buschauffeur of zoiets. En dan reed ik van stoep naar stoep, van huis naar huis en dan liet ik mensen instappen in mijn verbeelding en uitstappen ook weer en dat herinner ik me heel goed. Ja en toen kwam dat bombardement, dat vreselijke bombardement.

U vertelde iets over uw jonge jaren, het gezin waarin u opgroeide, u had nog een broer en een zus?

è.

Kunt u iets vertellen over de beroepen die mensen er hadden? Woonden er arbeiders, kantoorbedienden of hoger personeel?

zijn schip getorpedeerd is.

U bent geboren in 1932.

1932, ja.

In de jaren die erop volgden was het crisis. U was toen heel jong, maar eind jaren dertig, wat kunt u zich van die periode herinneren?

, mijn vader hoefde dus niet van de steun te leven, die had gewoon z’n salaris elke maand.

Behalve de crisis was er ook de opkomst van het nationaal-socialisme, Hitler-Duitsland.

Ja.

U was toen wel heel jong, net voor het uitbreken van de oorlog. Kunt u zich herinneren dat dat een bepaalde invloed had op uzelf of op het gezin waarin u opgroeide?

maal van die ruitjes gemaakt en ik vroeg me dus af, waar is dat voor? ‘Ja, als de ruit eruit vliegt dan vliegen die scherven niet zo in ’t rond’. Dat was de opzet.

’n pand helemaal niks over, hè. Dus we hebben daar gezeten, ja, maar wisten de mensen veel wat dat allemaal inhield zo’n oorlog en wat voor kracht zo’n explosie had. Dat wisten ze helemaal niet, want ze hadden dat nooit meegemaakt.

è. Die sloten elkaar in de armen, ze was zo blij als een kind dat die dochter het overleefd had hè. Want ja, dat Coolsingelziekenhuis stond middenin de stad natuurlijk.

‘het is oorlog’?

Mevrouw Pieete, hoe zou u de omgeving willen beschrijven waarin u bent opgegroeid, de eerste jaren van uw leven?

Nou, de eerste jaren van mijn leven zijn nogal veelbewogen geweest. De eerste paar jaar ging nog wel natuurlijk maar ik was nog maar vrij jong, zeven, toen de oorlog uitbrak. En toen is eigenlijk ja het hele leven in drastische vaart veranderd. In de eerste oorlogsdagen is mijn vader verongelukt. Die was bij de Rotterdamse motorbrigade en is bij het grote bombardement van Rotterdam omgekomen in 1940. Dat was natuurlijk voor mijn moeder en mijn zusje en mij een hele schok natuurlijk. We waren vrij jong, mijn moeder ook, was pas 27 en had twee jonge kinderen waar ze ineens mee alleen stond. We werden goed opgevangen wel door de familie, maar ja, we moesten toch verder.

En op een gegeven moment toen moest mijn moeder gaan werken want dat was in die jaren was dat zo. Je kreeg voor de kinderen een wezenuitkering, maar als je die leeftijd had moest je gewoon de kost gaan verdienen. En dat is gebeurd. Mijn moeder is toen als huishoudster gaan werken en toen is mijn zusje die is naar Goeree-Overflakkee gegaan naar mijn grootouders waar ik ook een poosje ben geweest, maar toen mijn moeder haar werk eenmaal op de rails had staan ben ik teruggekomen naar Rotterdam en toen zijn wij op de Schiedamseweg 225 gaan wonen bij de man waar mijn moeder huishoudster is geworden. Hij was weduwnaar en dus moest hij iemand hebben voor zijn huishouden te runnen en dat is mijn moeder gaan doen.

Ja, nog even kort de periode voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Wat zijn uw herinneringen daaraan?

Ik weet dat wij toen in de Van Oosterzeestraat woonden. We waren een vrij gelukkig gezinnetje. Mijn vader was heel sportief. Hij was dan bij de politie maar hij was ook lid van de Nederlandse Centrale Reddingsbrigade. Dus wij gingen vrij veel zaten we in het water. We zwommen erg veel enzo en dat ja, daar was ons hele leven op gebaseerd in die tijd, ja.

En in welke, waar woonde u toen die eerste zeven jaar?

In de Van Oosterzeestraat.

En dat is ook in Bospolder-Tussendijken?

Nee, dat is in het westen van Rotterdam, dat was een zijstraat van de Vierambachtsstraat.

Ja. En heeft u nog iets meegemaakt van de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog in uw herinnering? U was heel jong maar

Ja, ik weet dat op een gegeven moment, wij woonden toen al in de Jan Kobellstraat. Toen Atie en ik lagen alle twee in bed en mijn moeder kwam huilend naar de slaapkamer en zei dat de oorlog was uitgebroken. Het was toen mei 1940 en wij zijn toen een poosje bij mijn grootouders, de ouders van mijn vader, die woonden in de Kleine Visserijstraat, een blok verder, daar zijn wij toen naartoe gebracht. En een broer van mijn vader die was net terug van de koopvaardij, een paar dagen daarvoor. En ik herinner mij, dat mijn vader die was dus in dienst. En hij is nog een paar dagen, na een paar dagen is hij even thuis geweest.

En wat mij daar heel erg van bij staat is, toen hij na verloop van een paar uur weer wegging, hij kwam even naar huis om een bad te nemen en een schoon uniform aan te trekken. En toen zei hij: ik ga nu weg maar over een paar dagen ben ik terug. En dat is het laatste wat wij van hem gezien hebben. Het was toen zo, er werd ontzettend veel geschoten op alles wat maar uniformen aan had. En ik weet dat mijn vader met zijn dienstrevolver in de hand de deur uit is gegaan en dat is het laatste wat wij van hem gezien hebben.

Dat was een paar dagen voor het daadwerkelijke bombardement in Rotterdam?

Ja. En toen kregen we dus de ongelukstijding, nou ja wat er gebeurd was en toen wisten ze niet zeker of mijn vader op het moment van het bombardement op het hoofdbureau van politie was. Er gingen allerlei geluiden dat hij met een transport mensen de stad uit was en het heeft ook drie maanden geduurd voor mijn moeder pas officieel bericht kreeg dat mijn vader verongelukt was. Ze zijn toen puin gaan ruimen aan De Doelen, waar hij toen was, en daar hebben ze zijn sleutelbos en zijn revolvernummer gevonden. En dat was het bewijs dat hij daar verongelukt is.

Dus dat was een keiharde confrontatie met de oorlog.

Ja.

En dat was ook het moment, kort daarop, dat uw moeder besloot als gezin te verhuizen naar het adres waar zij als huishoudster werkzaam was?

Ja.

Over die verwerking van wat u toen hebt meegemaakt, en uw moeder en uw zusje, wat kunt u daar nog over vertellen, wat voor invloed heeft dat gehad?

Nou het was namelijk zo, dat op een gegeven moment toen de ouders van mijn moeder woonden in Sommelsdijk, op Goeree-Overflakkee, en daar zijn mijn zusje en ik toen een twee jaar zijn we daar geweest en we hebben daar ook op school gegaan, in Sommelsdijk. Maar op een gegeven moment toen mijn moeder dus werk dat gevonden had, zij bleef zelf in Rotterdam, maar Atie en ik zijn toen bij onze grootouders geweest. Maar op een gegeven moment toen mijn moeder dus werk gevonden had, ja voor een of andere reden wilde ze toen dat ik met haar mee terug ging naar Rotterdam en mijn zusje is toen in Flakkee gebleven bij mijn grootouders.

Mevrouw Kuiper-Koot, u bent geboren in Rotterdam en u bent opgegroeid in de wijk Bospolder-Tussendijken. Wat kunt u vertellen over uw eerste jaren?

Ja, de kleuterjaren op een kleuterschool en toen op de lagere school en dat was in Spangen. Want later zijn we verhuisd naar de 2e Gijsingstraat en toen kwam ik op de middelbare school terecht. En daar zijn wij gebombardeerd.

Over het gezin: had u nog broers en zussen?

Een zus die is boven mij en een broer die is onder mij.

En als u het gezin zou moeten omschrijven waarin u bent grootgebracht, hoe zou u dat kunnen omschrijven?

Nou een heel goed gezin. Mijn moeder kwam uit de overkant van Schoonhoven vandaan en mijn vader kwam van Stolwijk. En in de oorlog hadden we daar profijt bij want dan gingen we daar, bij die ooms en tantes zijn we ook nog een tijd in huis geweest en daar kwam ook wel het extra eten vandaan.

Wat kunt u vertellen over de wijk Bospolder-Tussendijken vanaf het moment dat u daar kwam wonen? De 2e Gijsingstraat, wat was dat voor straat, wat voor mensen woonden er, en hoe, wat kunt u vertellen over ja wat u deed in uw vrije tijd en ja, noem maar op?

’s zomers gingen we altijd veel fietsen, want ja mijn ouders kwamen buiten de stad vandaan en die hadden altijd natuurlijk veel gefietst. Dus het was dus altijd fietsen. Soms helemaal naar Schoonhovense Veer of soms helemaal naar Stolwijk voor het plezier.

U bent geboren in 1928.

Ja.

U heeft de jaren dertig, zeker tweede helft van de jaren dertig, heeft u nog enigszins bewust meegemaakt, als jong meisje. Wat kunt u vertellen van die jaren dat er een crisis was en het opkomende nationaal-socialisme?

’ers naast ons. En die waren ontzettend van de NSB dus daar moesten we heel erg voor opletten. En toen had mijn vader onder in de kelder had hij een radiotoestel staan en dan ging hij naar de Engelse zender luisteren.

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, u was toen twaalf jaar oud. Tien mei 1940, u woonde toen in Rotterdam, wat is u daarvan bijgebleven?

Nou ja natuurlijk altijd de angst als dat luchtalarm ging. En ook wel, want toen in die 2e Gijsingstraat hadden we een luik daar boven naar het dakterras en dan met de buurman ging mijn vader dus ook tussen dat luik kijken. Maar dan vooral in dat westen daar werd natuurlijk ontzettend gebombardeerd en dan hoorden wij ze zeggen oh daar komt er weer een. Dan zagen ze de bommen vallen.

Ja, want het bombardement van mei 1940, daarna is Rotterdam nog vele malen vaker gebombardeerd. Vooral ook door de geallieerden, wat is u daar van bijgebleven?

een gegeven moment zei mijn vader we moeten toch naar Rotterdam terug, want anders krijgen we nooit meer een huis. En toen kregen we dat huis op Zuid.

Voordat we gaan praten over de dag van 31 maart 1943, u vertelde al luchtalarm. Voordat het alarm op 31 maart afging, heeft u dat al vaker gehad, staat u dat ook nog in uw herinnering bij, van spanning, angst, vanwege luchtalarm?

Ja, nou ja kijk, toen in die oorlogstijd dan was je altijd bang als je een luchtalarm hoorde dat er dan weer iets zou gebeuren natuurlijk, maar ja na de oorlog dan heb je daar natuurlijk geen last meer van.

’s ochtends vroeg al en het luchtalarm?

Dat was op de dag dat ik bij mijn schoolvriendin was en dat het luchtalarm ging en daarnaast bij hun viel een bom en gelukkig was die vader ook daar. Ze hadden die groentezaak, en toen waren we aan het kruipen en kwamen we aan de achterkant van hun pand uit en moesten we weer terug en toen moest ik ja, naar huis langs allemaal gaten in de straat en zo ben ik naar huis gegaan. En dat vergeet je gewoon nooit meer.

Nou meneer Eickman, misschien kunnen we beginnen met dat u iets vertelt over uw

achtergrond, wanneer u precies geboren bent, en uw gezinssituatie, broer enzovoort?

Ik ben geboren op 6 januari 1925.

Dus dat betekent dat ik in 1943 ten tijde van het bombardement 18 jaar oud was.

Ik studeerde destijds in Delft, maar ten gevolge van een razzia op de school werd er

geen college gegeven in die tijd, dus ik was op de dag van het bombardement was ik thuis.

Ik had ook nog een broer die wat jonger was dan ik en ik woonde daar met mijn ouders.

En waar was daar precies, welk adres hebben we het over?

Dat was in de Willem Beukelszoonstraat, nummer 124.

Dat was het laatste huis van de Willem Beukelszoonstraat.

Dat begon te tellen op de Mathenesserdijk en de buren dat was Willem Beukelszoonplein.

Dus was feitelijk op die hoek waar je het plein had.

De straat opende in een plein…

Ja ja, dus we hadden nog een vrij ruim uitzicht over de Schiedamseweg richting Marconiplein.

Kunt u iets vertellen over de sfeer in die straat en het contact dat u had met de buren?

Contact met de buren was heel goed. Dus, ik weet op vrijdagavond werd overal de straat geschrobd.

Dat was eenmaal zo in die tijd, en mijn moeder hoefde dat nooit te

doen, omdat de buren altijd zeiden ah laat maar zitten doen wij wel.

Dus de sfeer was goed, laat ik het zo dan maar stellen.

Ja, wat voor mensen woonden er zou u zeggen in de Willem Beukelszoonstraat?

Kunt u iets over uw jeugd vertellen, misschien kunt u vertellen wanneer u geboren bent, hoe u heet en wat de gezinssituatie was?

Het was zo, ik werd geboren op 16 juli 1929, op de Mathenesserweg. En mijn broers waren daar ook geboren die waren dan een jaar, 13 maanden waren ze ouder dan ik. Nou ja we hebben daar gewoond, mijn vader had een rijwielhandel, maar dat liep niet zo best want hij was niet zo zakelijk ingesteld. Dus de crisistijd was het, mensen hadden geen geld dus ze kwamen veel op de pof allemaal kopen dus dat liep helemaal fout want hij heeft die rijwielhandel weg moeten doen. Nou ja, toen moest hij natuurlijk ander werk hebben en moesten we weer verhuizen. Zijn we naar de Rozemanstraat gegaan, dat was helemaal verschrikkelijk daar, want de muizen en de ratten liepen door de tuinen. Dus we zijn daar weer gauw vandaan gegaan en naar de Taanderstraat verhuisd.

En dan was vroeger de gewoonte als je weer een kindje erbij kreeg dan was de ruimte te klein en dan ging je weer verhuizen. Dus toen mijn zusje na zes jaar kwam, gingen we weer verhuizen van de Taanderstraat naar de Mathenesserdijk. Toen moest er weer eentje bij komen en gingen we naar de Schiedamseweg. En dat is uiteindelijk het punt waar we dan terechtkwamen met het bombardement.

Uw broers waren tweeling?

Mijn broers waren tweeling. De een, Jan, dat was de oudste, scheelde niet zo gek veel , en die is elektromonteur geworden. Aart die was instrumentmaker en die werkte bij

De ambachtsschool.

De ambachtsschool hebben ze dus doorlopen. En ik zelf, ik wilde vreselijk graag doorleren. Maar mijn vader had als standpunt ja dames die horen te werken, die horen het huishouden te leren. Dus ik moest naar de huishoudschool. Ik vond het verschrikkelijk.

Wat vond u er zo verschrikkelijk aan?

Dat hele huishouden. dat lag me helemaal niet. Ik zat meer in de boeken en dergelijke. Dus dat was mijn liefhebberij, mijn hobby echt en ja dat huishouden vond ik maar niets en ik moest al zoveel helpen thuis dus dat vond ik helemaal niet leuk.

Uw moeder deed ook het huishouden?

Mijn moeder was een schat van een mens. Daar liep ik echt mee weg, daar had ik alles voor over. Want ja, via mijn vader kwam het dan bij mijn moeder terecht en dat werd dan mij opgedragen. Nou ja goed, ik hielp dan zoveel mogelijk, vrijdags was het altijd kleedjes kloppen en vooral toen we op de Schiedamseweg woonden, dat was een heel groot huis want we hadden zes kamers, beneden vier, boven twee. De zolder, tweede etage woonden we. En er was heel wat te kloppen natuurlijk en ik was altijd als de dood voor mijn handen. Dat mijn moeder erop zou slaan, maar dat is nooit gebeurd hoor.

Uw moeder was niet streng?

Nee, mijn moeder was niet streng, maar had zoveel tact om met mijn vader om te gaan door zijn eigenaardigheden, nou ja het liep allemaal goed hoor.

Uw vader was wel een strenge man?

è. Als mijn vader zei tafel dekken, dan moest ik gelijk opspringen van mijn vader. Had mijn moeder dat gezegd, nou dan wilde ik even dat hoofdstuk uitlezen, vond mijn moeder nooit erg. Maar mijn vader wel dan met zijn boek.

Vader was een autoriteit in het gezin.

Ja inderdaad. Maar dat was eigenlijk door zijn minderwaardigheidscomplex, dat hij als kind zijnde zo door die vrouwen behandeld werd.

Want?

Want hij had vier zusters en ja allemaal vijftien en zestien en achttien jaar, dus ouder dan hij. Hij was dus echt een nakomertje. Moest de boodschappen voor ze doen, moest allerlei karweitjes doen. Maar de dames die zaten netjes op en die zaten te handwerken ze hadden handwerkles, ze hadden pianoles, ze hoefden niet te werken. Want mijn grootvader was makelaar, dus die had veel panden enzo in de verkoop, dus nou ja dat was een goed leven wat ze hadden daar.

Ja precies. Dus uw vader kwam uit een welgesteld gezin.

Ik wil eerst vragen of u wat kunt vertellen over uw jeugd,

wanneer u geboren bent en wat uw gezinssituatie was.

Ik ben geboren op 7 januari 1932 op de Putselaan, in Rotterdam-Zuid, en als baby ben ik verhuisd

naar het westen, naar de Korfmakersstraat 98 en daar heb ik mijn eerste jeugd doorgebracht.

Had u broers en zussen?

Ik had een broer anderhalf jaar ouder en een broertje

anderhalf jaar jonger, met z’n drietjes waren we.

En wat was het beroep van uw vader?

Mijn vader was machine-bankwerker.

Was de verhuizing ingegeven door uw werk, waarom ging u verhuizen?

Nee, ze woonden op een bovenhuis en ze wilden naar een benedenhuis.

Een wat ruimere woning.

En in die jaren ging dat heel makkelijk.

We hadden gewoon een benedenhuis met drie, vier kamers, een tuintje

erachter, speelplaats erachter en we woonden tegenover de school.

Waar werkte uw vader?

Bij Van den Bergh&Jurgens, op de Nassaukade.

Kunt u iets vertellen over uw jeugd, u speelde met vriendinnetje op straat of achter het huis?

In het begin speelden we in die besloten ruimte zal ik maar zeggen, daar had je twee

grasvelden en een grote zandbak en zo en later ging je natuurlijk aan de voorkant spelen.

Wilhelmina van der Est.

Wanneer bent u geboren?

26-12-1927.

Dat is tweede kerstdag?

Tweede kerstdag. Op de verjaardag van mijn vader. Ja, mijn moeder was dertig december jarig.

Ik ben enig kind gebleven, dus wij hadden in één week

tijd alle drie de verjaardagen en oud en nieuw en de kerst.

En dan gebeurde er de rest van het jaar niets meer. Dat vond ik zo onrechtvaardig als kind.

Ja, dat kan ik me voorstellen.

Ja, dat is toch kaal?

Ja. En hoe werd het dan gevierd? Werd het ook drie keer gevierd of gewoon in één keer?

Nou, vader was er nooit op zijn verjaardag. Dus dat was geen punt.

Ja, hij is er op mijn eerste geweest en op mijn negentiende.

Maar verder was dat natuurlijk geen gewoonte.

En ehh, ja als kind vond je natuurlijk jarig zijn met kerstmis

prachtig, want de familie kwam en je had een kerstboom.

Niemand had het zo mooi als jij.

Maar dat wordt later natuurlijk heel anders. Dan is iedereen met kerstmis druk en doen.

Dus dan zie je niemand meer. Dat is een hele grote verandering in de loop van de tijd.

Maar werden er ook kinderpartijtjes gehouden in die tijd?

U bent mevrouw Ruijg

Ja. Ruijg-Swar

Ruijg-Swart. Swart is uw meisjesnaam

Ja

En wanneer bent u geboren

1907

U bent op Terschelling geboren

Op Terschelling geboren, ja

En waar woont u nu

In Baaiduinen ben ik geboren. En later hebben we in Midsland gewoond en nu woon ik hier op West

En waarom ging u naar Midsland

In Midsland naast de Witte Handt. Ik weet niet of u dat kent: Westerdam

Uw vader was boer

Ja

Die had een boerderij

Ja, een boerderij en vroeger ook eerst gevaren. En later boer geworden

Wat een om, wat een

Ja, mijn vader ja

Ja. En toen ontmoette u uw man, tenminste het was nog niet uw man, maar u ontmoette een leuke jongen

Ja

Wilt u eerst zeggen hoe u heet, waar u bent geboren en wanneer u bent geboren

Ik heet Leen Keus. Ik ben geboren op 21 Oktober 1930 in Scheveningen

In Scheveningen voor de oorlog begrijp ik

Voor de Tweede Wereldoorlog

Kunt u ons iets vertellen over Scheveningen voor de Tweede Wereldoorlog

Dat was natuurlijk een gesloten gemeenschap, een vissersplaats.

De meeste mannelijke bevolking voer op de visserij of op de koopvaardij.

En daar ben ik natuurlijk ook op school geweest, je kent elkander omdat wij in een wijk en die

heet Duindorp… en dat is eigenlijk gebouwd na de vreselijke omstandigheden in het oude dorp

En dat is gebouwd in de jaren ’20.

En daar zijn mijn ouders getrouwd en die kwamen dus

nieuw in die woning en die hebben toen een gezin gesticht

En hoe zag zo’n woning er uit

Dat was ook een portiekwoning en die zijn inmiddels

ook al weer afgebroken en dat was een driekamerwoning.

Van die periode weet ik heel weinig.

Ja de latere jaren… er werden scholen gebouwd, er werden gebouwd en

Was het een grote woning en had u een eigen slaapkamer

Ja. Wij sliepen… er waren drie slaapkamers dus dan was het toch een vierkamerwoning.

Toen ik geboren ben sliep ik natuurlijk in een kamer

Meneer Volk, welk jaar bent u geboren

1931

En wie was uw moeder? Hoe heette uw moeder

Mijn moeder heette Johanna Van Gink-Volk. Moet ik even bij halen, ja goed

En uw vader

Die was, dat was Hendrik Volk

En waar woonde u

Ik woonde toen in Rotterdam, Mathenesserweg

OH, de Mathenesserweg

Vlakbij de Merwedehaven, waar die altijd aankwam

Uw vader voe

Ja

Ja. Was het een bovenhuis aan de Mathenesserweg of een benedenhuis

Nee, drie hoog

Drie hoog

Ja, goed even kijken welke etage, ja drie hoog

En hoe zag die woning eruit

Hoe

Ja. Voorkamer, achterkamer

Ja, voorkamer, tussenkamer, achterkamer. Zo was dat

Ik ben Frans Luidinga. En ik ben geboren in Rotterdam op 11 November 1934. En ik ben altijd trots dat ik een Rotterdammer ben, alhoewel ik in het ziekenhuis Eudokia maar tien dagen heb gelegen en toen naar Rijswijk ben gegaan, waar wij een huis hadden

Kunt u ons iets over u gezin vertellen? Waar u uit voort komt

Mijn vader was werkzaam bij de Rotterdamse Lloyd sinds 1909 en heeft al die tijd bij de Rotterdamse Lloyd gevaren. Mijn moeder kwam uit een bakkersgezin uit Rotterdam en zij woonden in de Zwaardecroonstraat in Rotterdam

In 1930 zijn zij verhuisd naar Rijswijk toe, daar waren nog nieuwe woningen hier aan de Vliet. En sinds die tijd hebben we daar gewoond, tot aan 1943. Mijn gezinssamenstelling was verder er was een jongetje geboren in 1920 dat is op tienjarige leeftijd omgekomen hier in Rijswijk toen ze hier woonden. Is op het schoolplein tegen een muur gelopen en heeft hersenletsel opgelopen en is hier na een dag in huis gestorven

’n kind erbij lastig. Die moeder heeft toen twee kinderen gehad en een jongen en een meisje, dat zijn dus een halfzuster en een halfbroer van mijn moeder

’n allen naar Hoek van Holland gegaan daar zijn nog de herinneringen van mijn vader levend. We hebben daar een maand gezeten en toen werd hij opgeroepen om de Slamat uit te varen

Hoe lang waren de reizen die u vader maakte

ë en dan was die reis heen en terug drie maanden

één was. Hij had toen een hele lange reis met een vrachtschip en drie keer de wereld rond en kwam toen thuis en zag mij toen

En hoe lang duurde zijn verlof toen

Ik dacht een paar maanden

En kunt u zich nog herinneren wat u met uw vader deed als hij met verlof thuis was

Weinig. Wat ik mij herinner is dat ik nog op de Slamat ben geweest toen hij hier in de Rotterdamse haven lag. Toen ben ik aan boord geweest met mijn moeder uiteraard want ik was nog maar vier of zo. En daar heb ik drie herinneren aan

e van een maagd, Maria of zo in ieder elk geval een katholiek heilige en die hing in de hut. En ik herinner me dat omdat datzelfde schilderijtje hier ook in het huis aanwezig was. Kennelijk was er sprake van twee schilderijtjes en herkende ik dat ook, en dat is blijven hange

Bent u katholiek opgevoed

Nee. Ik ben Luthers opgevoed

Maar wat ging u nog meer doen met uw vader als hij aan wal was

We gingen toch wel veel wandelen en verder herinner ik me er eigenlijk niets van

Wat nam uw vader voor u mee, als hij terug kwam

Weet ik ook niet. Wat ik wel weet is dat ik voor de oorlog speelgoed kreeg, maar dat kocht mijn moeder in en die kocht een heleboel Duitse soldaatjes en een fort en een tankje en dat soort zaken. En dat heb ik later toen de oorlog uitbrak en ik zat hier vlakbij Iepenburg, het vliegveld dat heb ik allemaal zien langsrijden

Camera loopt.

Kunt u eens het gezin beschrijven waarin u bent opgegroeid?

Het gezin beschrijven. Ja. Nou ja, vader moeder, vijf kinderen.

Eh, waarvan twee broers, twee zusters en ik als eh jongste, nakomertje (kuch). Wat ik je reeds

gescherts, geschetst heb, met een eh, verschil in

leeftijd van de oudste en de jongste van eh 13 jaar.

En eh, ja? Echt ondernemend. Althans eh, ja, ik zat op de hoge school.

M'n broers die zaten druk in het verenigingsleven en dergelijke. Veel hobby's.

Welke school, eh, zat u?

Ik zat eh. In 't begin zat ik op de lagere school.

En van de lagere school kregen we een rapport mee.

Daar zal je dikwijls raar van te kijken, daar had ik een gemiddelde van zeven en een half.

Waarom ik niet naar de Mulo mocht, of kon.

Maar m'n vader zei: "Ik geloof dat jij beter naar de ambachtschool kan".

En toen is er overleg gepleegd met de onderwijzers, de hoofdonderwijzer.

En eh, nou ja, uit dat contact kwam voort.

"Ja, hij zegt, Waarom zou hij niet naar die school kunnen?" zegt hij.

Hij zegt eh: "Als u dat zo gedacht had, hij kan altijd verder naar school gaan,

hetzij in avondstudie of wat dan ook". En eh, nou ja, zo is dat dan eh gebeurd.

En toen ik van die ambachtschool af kwam, ja, toen zeiden ze

Ehmm, 17 juli 1943, weet u nog, eh, kunt u kunt u zich eh herinneren hoe die dag begon.

U moest volgens mij vroeg opstaan....

Ja, klopt. Ja, we moesten naar de kerk. 't Was eh we woonden in de Van de Pekstraat nog.

We moesten naar de kerk. Er was dus een eh een een kerkdienst.

De kerk was eh gegerenoveerd, of of weet ik veel, hij was verbouwd.

Enne, die zou dus officieel dus weer ingewijd worden, of zo, hoe noem je

dat, door de deken der eeeh, eh, hoe, zo, zo heet dat, dat is dus de

knaap die boven eh boven de pastoor staat, zeg maar, die is toen gekomen.

En dat was een hele belangrijke dag, dus dan moesten we vroeg in

de kerk zijn, half acht denk ik of zo, wat zal het geweest zijn?

Jaja, toen zijn we dus moest ik vroeg de deur uit.

Maar 't was vv vv ik weet niet, het was vvvolop zomer was het he? Ja. Eh.

U was eeh. Kunt u nog eh, kunt u nog vertellen hoe ou, hoe oud u was?

Ja ik ben in januari ben ik eh tien geworden, dus eh, tien en een half jaar.

J.. eh 'n klein rotjoggie nog maar he?

Ik weet ik denk dat ik in m'n korte broek en m'n overhemd naar de kerk ben gegaan.

En 't was prachtig weer. Want ik heb ook later nooit me me, me me, me jack gemist of zo. Di di de.

Nee.

Want u ging met eh, hoe hoe ging u ging u eh, in gezelschap er heen (xxx).

Nee, lopen alleen. Dat was tien minuten lopen naar de kerk. Dat was niet zo ver.

Camera loopt weer.

Uit wat voor een gezin komt u?

Nou, een eh, wel een gezellig gezin. Met eh, we waren met vijf kinderen.

Ik ben de oudste en dan een zusje, een broertje, nog een zusje en nog een klein broertje.

Maar die is niet oud geworden, die is maar anderhalf jaar geworden.

Dus waren we nog met vier kinderen. En ik weet niet wat ik daar dan nog meer van moet vertellen.

En, en uw ouders? Waar, wat was hun eh, waar kwamen ze vandaan? Van wat voor achtergrond?

Mijn moeder die was eh, een geboren Amsterdammer, Amsterdamse. En mijn vader die kwam uit Friesland.

Maar die is met zijn ouders eh, nog voor de Eerste Wereldoorlog

naar het Westen gegaan, omdat hij in Friesland geen werk meer had.

En hij had een zwager, die werkte op Zorgvlied aan de Amsteldijk, een grote begraafplaats.

Als als eh, als grafdelver eigenlijk.

En hij zei: "Nou, hier is wel werk voor je." En toen is mijn grootvader

gaan werken b, op een eh, op een landgoed dat heette Rozenoord.

Als tuinman ook. En mijn vader was toen een jongen van tegen de twaalf jaar.

Daar komt dan nog bij: je had vroeger geen leerplicht, dus hij is eigenlijk

van school gekomen, zonder loffelijk ontslag, zoals dat vroeger heette.

En toen hij hier werk wilde zoeken, dat was bij eh, dat heette toen denk

ik nog Van Vlissingen of de Nederlandse Fabriek, dat is het latere Werkspoor

geworden, werd hij niet aangenomen omdat hij geen loffelijk ontslag had.

Hij loopt.

Hoe oud was u toen de eh oorlog uitbrak?

Eh, 1940 he? Eh, zes jaar.

Zes jaar. Waar woonde u toen?

Op. In de Eksterstraat. Eksterstraat 21. Beneden.

En wat was dat voor een huis?

Benedenhuis.

Daar hadden we, denk ik, een slaapkamer beneden en nog een slaapkamer boven kan ik me herineren.

We een trap op gingen. Dus eh. En daar woonde mevrouw Steenman boven.

Die had iets aan haar ogen, kan ik me ook nog herinneren, ja. Gekke dingen, he.

En wat was dat voor gezin hoe, waar u uit (onverstaanbaar)

Oh, die mevrouw Steenman, die was. Die had geen man, meen ik te weten. En die had twee zoons.

Dat is het enige dat ik weet. Ouder dan ik. Dus mm, 16 of 17 jaar.

En jullie gezin? Hoe zag dat eruit?

'k Had drie broers he? Dus m'n jongste broertje, die is van eh, '37.

Dus die was vier, nog niet eens he? Vier? Nee, drie. En nog een broer die was daar boven.

Die was dan, vijf he? Die is van '36. En dan ik. Zes was ik, ja. Zit wat dicht op elkaar.

En dan had ik nog een oudste broer, he. Die was van 1930. Dus die was tien.

Een jongensgezin.

Ja, alleen maar jongens. M'n moeder zei wel: "Dan heb je vier jongens, dan raak je er vier kwijt.

Camera loopt. U praat alleen met eh Marije, he?

Ik betaant (?) Tuurlijk.

De camera eh e niet naar kijken. Niet

’t niet.

op letten. Ik zeg niets.

Oh, hij ((volle lach).

Camera loopt.

Ja.

Hoe oud was u toen de oorlog begon?

Toen de oorlog begon was ik eh vijftien of zestien, he? Veertig, drie en twintig. Zestien jaar.

En waar woonde u in Noord?

Toen woonde ik op de de Floraweg nummer 21. Dat heette, heet nu het Floradorp, toen was het De Rimboe. En waarom was het De Rimboe? Als dat interesseert? Omdat het een. Daar woonden alleen maar werkelozen, haast kun je zeggen, he? En, dat was of communist of socialist. En eh, veel asocialen. En aan de rand ervan, de Floraweg, de Kamperfoelieweg, Sneeuwbalweg, die rand dat waren dan de mensen die werkten allemaal. Er zat ook verschil in de huur. Waren allemaal dezelfde huizen, maar langs de rand waren de huren zes gulden. En die binnen die waren drie en een halve gulden per week.

ar goed, da-dat hoorde bij het leven. Dat heb niks met discriminatie te maken. Tegenwoordig noemen ze alles discriminatie, maar dat was niet zo.

l leeg. En het merkwaardige is: er is geen lepeltje niet teruggekomen. Dus allemaal weer teruggekomen. En kijk die solidariteit ondanks alle armoede, ondanks dat wij katholiek waren, dat was enorm. Dat was groots, ja, dat’s wel leuk.

‘k wil daar zo meteen nog wel eh op op doorgaan op dat bombardement zelf. Maar eerst ben ik heel benieuwd wat u eeeh in, zo in de oorlog deed? Als zestien?

rd je gekeurd en je werd goedgekeurd. En eh, je kreeg meteen een opgaaf en dan moet je naar Duitsland, en naar Berlijn, enzovoort. Meer was niet te doen. Alleen ik heb 14 dagen uitstel gekregen door ’t bombardement, want m’n zusje?

er niet. Zo ging dat.

Ja. Wil daar zo nog even op terugkomen. Maar, de, u woonde eh in Noord en en u wist de Fokkerfabrieken staan eh

Ja, vlakbij.

’n eh doel woonde?

Ik ben nico eelman, geboren op texel, in 1927, niet meer van de jongste.

En in mijn jeugd heb ik dus een deel van het oorlogsgeweld op Texel meegemaakt.

Waar onder andere dus die georgische opstand heeft plaats gevonden.

Ik heb die russen niet zo zeer meegemaakt omdat ik voor die tijd ondergedoken zat in friesland.

En een week dus voordat de russen in opstand kwamen was ik

stiekem met de texelse boot was ik naar texel teruggekomen.

Dus ik viel eigenlijk met mijn neus in de boter.

Hoe herinnert u zich uw vroegste jaren op texel?

Mijn vroegste jeugd?

Ik ben geboren op Texel en dan weet je de beperkingen van een eilandbewoner.

En in die tijd had niemand geld.

En om nou een voorbeeld te noemen, tegenwoordig gaat iedereen, al

is ie 10 of 12 jaar, dan gaat ie weet ik niet hoe ver weg op vakantie,

maar vakanties waren er voor ons eigenlijk buiten texel niet bij.

Of je moest het geluk hebben dat je familie buiten texel had. Nou dat had ik.

Dus in de grote vakantie ging ik altijd veertien dagen naar alkmaar, bij familie.

En de familie leden uit alkmaar vandaan, mijn neefjes

en nichtjes die kwamen veertien dagen naar texel toe.

Dus dat is in feite in het kort mijn schooljeugd, om het zo maar eens uit te drukken.

na mijn schooljeugd op de lagere school ben ik naar de ulo school gegaan.

Camera loopt.

Weet u nog waar u uh, in de Ritakerk zat en met wie op die 17e juli 1943?

Uh. Waar ik zat? De plek waar ik zat?

Ja, kunt u dat dus uh nog terughalen? Waar, kunt u dat beschrijven, welke plek in de kerk?

nd dus 25 jaar. En uh, wij zaten met de school, hele school, in de kerk. En, waaronder dus twee jongere zusjes van mij en mijn moeder, die was ook mee.

Was dat normaal dat uh, dat de ouders erbij waren?

Nee, in dit geval omdat de kerk 25 jaar bestond was er feest. En uh, nou ja, de, en de parochianen waren natuurlijk sowieso uh, aanwezig, maar ook heel veel ouders van schoolkinderen.

è?

Ja. Nou, de mis uh, begon om negen uur. En het was, uh, uiteraard 17 juli. Stralende zomerdag en het, uh, uh, ja, feestelijk gevoel uiteraard. Je had feest en het meeste uh, prettig was uh, dat ik een nieuwe jurk had gekregen. En dat was heel bijzonder, want groot gezin en het was oorlog. Maar voor dat feest had mijn moeder een nieuwe jurk voor me gekocht.

Hoe zag die eruit?

Uhm. Ja, ik weet niet of het je wat zegt, maar uh, het was een schotse ruit en dan van clockee met een wit kraagje. Nou, dus dat was al heel feestelijk. Nou, en toen zijn we naar de kerk gegaan en uh, dan volgde dus de mis en uh, uh, daar werd. Oh, en de kerk was heel, heel mooi versierd, er hingen allemaal prachtige boeketten bloemen, uh, aan de zijkanten en was natuurlijk helemaal feestelijk. En dan uhm, uh. Nou, dan begon de mis, nou, de mis, klaar. En toen was de mis was, uh was afgelopen en toen ging het luchtalarm. Nou, toen mochten we de kerk niet uit. En toen begon het. (Lachje).

Kunt u dat beschrijven? Wat, wat merkte u? Wat beg, wat begon er?

Nou, uh, het was dus luchtalarm. Ik was uh, wilde gaan zitten. En, dus ik was half geknield en ik hoorde, uh. Ja, wij waren gewend natuurlijk, dat er uh, uh, luchtalarm was en vliegtuigen waren. Maar op de een of andere manier, uh en dat gaat heel snel en dan voel je dat er iets anders is. En, ik weet nog dat ik half geknield zat en achterom keek. Nou, dat was het moment dat de bom insloeg. En ik zag het hele (gebaar) raam achter het uh, koor, zag ik uit elkaar spatten. Nou en ik zat half gebukt en ik voelde op zich. Ja, er kwam van alles op me neer, maar ik voelde helemaal niks.

è?" Raar, wat wie zegt dat nou. Maar eh zo voelde het wel. Nou ja, en toen zei die: "Nee, ga mee de kerk uit".

één gat en daar stond mijn moeder. En mijn moeder hee, had héél dik grijs haar en dat was opgestoken. Maar dat stond heel wijd, uit, heel raar en ze keek ook als een waanzinnige.

En uh. "Mam, mam", zei ik en dan keek ze me aan. Ze zag me niet eens hoor en zei ze: "Ik zoek mijn kinderen. Ik zoek mijn kinderen". En zei ik: "Maar ik ben ook een kind". Nou, dat hoorde ze gewoon niet. Nou ja, en toen moesten wij dus, uh. Toen zou die man van de luchtbescherming ons naar huis brengen. Uh, maar, moesten we de brug over en ik durfde niet, want dan moest ik naar ons huis en daarachter waren de scheepswerven en de dokken. En ik was als de dood, dat daar ook, uh. "Die gaan ze ook bombarderen", riep ik. Nou ja, toch daar naartoe gegaan. En uh. Nou, dan kom je daar die straat in. En uh, ie, iedereen staat op straat en je, je s, je bent (gebarend rond gezicht) helemaal vol met gruis en troep. Nou en uh.

è (lachje). Heel verhaal nog, heb ik nog (lachje).

Nou, ik wil dat straks verder nog wel horen, nog verder. Maar er zijn ook een aantal uh, uh, momenten in uw verhaal waar ik ook nog wel meer van wil weten. Uhm, want u vvv,

(xxx)

U vertelde dat u, uh, in de kerk over, ja, bewapening van toen

Camera loopt.

Wat voor gezin eh, komt u uit?

Eh... vader, moeder, ehm, oorspronkelijk 6 broers en ik was het 7e kind, een meisje.

En hoe oud was u toen de oorlog begon?

2 jaar. 2 jaar, ja.

En welk, welk adres woonden jullie toen?

è, in de Johan Coussetstraat. Ja. Daar ben ik ook geboren.

En en en toe z, en en toen? Toen zijn jullie xxx

En toen zijn we naar Tuindorp Oostzaan verhuisd en ehm, (schraapt keel) op Pleyadeplein, hebben wij er gewoond.

En was er, waren jullie een eh bemiddeld gezin of?

Nee nee, mijn vader was oorspronkelijk eh diamantbewerker. Maar met de crisisjaren was er geen eh droog brood in te verdienen.

Dus toen heeftie van alles gedaan en werkeloos geweest ook en toen istie omgeschoold en toen istie eh metaal eh bewerker geworden en toen istie bij Fokker gaan werken. In Amsterdam Noord. Ja. Vandaar datie dus ook naar Amsterdam is verhuisd. Ja.

… Tuindorp Oostzaan eerst?

Eerst ja en toen naar de Van der Pekstraat.

En ww als, als nou 2 3 4 5 jarige de eerste jaren van de oorlog. Hoe, hoe was dat voor u? Had u als kind al door dat het ehm ja dat er gevaar dreigde?

è ve, verkend of, of hoe ze dat deden. Enne nou d'r was daar afweergeschut. En eh maar d'r vloog ook wel 's eh, dr ging ook wel 's iets mis dr is in Tuindorp Oostzaan ook wel 'ns 'n keer 'n bom gevallen.

En dan gingen wij onder de trap zitten. Ja, ik denk dat ik toen een jaar of 3 was. Weet, kan ik me niet zo heel veel van herinneren maar 't was wel spannend. En angstig natuurlijk.

Gingen jullie dan met z'n allen onder de trap zitten?

Ja. Ja. In de buurt of in de buurt van een trap in ieder geval. Het scheen daar eh, het scheen daar wat eh veiliger te zijn. Maar toen werd het zo eh, gebeurde het zo vaak en toen werd m'n moeder nogal erg angstig en die wilde dan meer, bij die Fokker vandaan, meer naar de stad toe. Dus toen zijn ze in eh, Van der Pekstraat gaan wonen. Ja.

Ik zit heel even te denken aan de het la, geluid wat ik op de achtergrond hoor.

Want u bent hier om de hoek geboren, klopt dat

Ik ben hier nog geen twintig meter vandaan geboren. Dit is van ...eh... de wederopbouw

Ja

Maar wij woonden vroeger op de hoek van de Bakkumerstraat,

..enne.. hoe heet het?, kan er niet op komen, ...eh..

De Vinkenbaan

De Vinkenbaan.

Was een goed dubbel woonhuis, net als dit, maar wij woonden

dus toen niet aan deze kant maar woonden aan die kant

Oke

En op de eh... Vinkenbaan hadden wij een smederij, want ik ben een zoon van een smid

Ja. En in welk jaar bent u geboren

En? (meneer hoort de vraag niet goed

Welk jaar bent u geboren

Ik ben geboren in 1925. 19 januari 1925

Oké, u bent dezelfde dag als mijn vader geboren. 19 januari 1925.

Enne.. hoe ...eh... hoe was de gezinssamenstelling, hadden jullie nog meer kinderen

Ja, ik had een broer die ouder was, die leefde ook nog, die wordt

87, en ik heb een broer ...eh... die is dood, de jongste broer

Mm...mm

..bestuurder is, hij is rustig

ja,j

Maar er waren volgens mij veel Joodse mensen die

Cohen heetten, hè? Dat was wel een hele gangbare naam

Ja natuurlijk he

En dan stond ik op die brug. Iedere keer is dat zo. Nou ja.

Bij de defilé van de koningin, was dat natuurlijk op een andere plaats.

Ik heb een rollator heb ik zeker gezien omdat ik een evenwichtsstoornis heb ook

Ja. Want u bent geboren in 1921

Ja, in Bochol

In Bochelt, ja. Dat ligt dus redelijk dicht tegen Nederland aan

Nee, nee. Bocholt ligt tegen.. Bochum ligt in het Rührgebied

Oke in het licht in Rührgebied

Bochum ligt in het Rührgebied

Ja, Niet zo ver van Dortmund

Nee ook niet hoor.

Van Dortmund misschien twintig kilometer, maar van Dorsten ongeveer dertig kilometer

Oké. Ja,ja. En kunt u..wat voor een beroep deed u vader

Mijn vader, die was Oberzoll-commissaris

Wat is dat

Ik stel gewoon vragen en praat vrijuit wat je wilt vertellen.

En als ik denk van..dan vraag ik het gewoon op gegeven moment

en dan gaat het gewoon weer even een andere kant op dan.

Wij krijgen de kan erbij. Nou dat vind ik heel aardig van je.

Thijs je was, je bent in 1925 geboren hè

Ja

En je was dus vijftien toen de oorlog uitbrak

15 brak de oorlog uit ja

En jij werkte toen bij Rijkswaterstaat? Klopt dat

Nee, nee

Oké

Want ik kwam van de lagere school af en de eerste

werkgever was de Castricummerkrant bij de drukkerij.

En dan verdiende ik 2 gulden en 50 cent.

Daarvandaan, want daar ging ik ook gauw vandaan, ging ik van boeren en tuinders

En toen op een gegeven ogenblik belandde ik in Uitgeest bij een timmerwerk fabriek.

En daar maakte we.. Dat noemden we een stokfabriek omdat ze daar allemaal ja

vlakke stokken maakten, tentstokken, stokken voor schoffels en allemaal dat

Oké

Maar ik stapte daar binnen en ik was altijd aan buitenwerk gewend. Een stof en een herrie.

Wat, hoe oud, wanneer bent u geboren?

1931

1931

Ja.

Ja. Dus u was 9 jaar..

Ik was 9 jaar ja..

Toen de oorlog uitbrak.

Ja, ja.

En u woonde hier?

Ja.

Had u broers of zussen?

Ja ik had 6 zusters en 4 broers. Met mijn ouders woonden we hier dus.

Ja. En u was de jongste of de oudste?

Nee, nee, nee. Ik was de middelste.

Ja. Oké.

De middelste.

Ja. En wat voor een boerderij was dit? Wat voor boerderij? Hadden jullie dieren?

Drijven koeien..

Ja.

Koeien en schapen en nou ja dat was het. Kippen.