Mijn geboortedatum is 25 januari 1926. Dat houdt dus in dat ik op dit moment

drieëntachtig jaar ben, in januari word ik vierentachtig jaar.

En je bent Robert Cohen.

Ik ben Robert Cohen. Ik ben vol-Jood en heb altijd in Amsterdam

gewoond, maar tegenwoordig woon ik in Delft.

Wilt u meer gegevens?

Wat je wilt vertellen.

Oké.

Het initiatief is aan jou.

Oké. Ik ben van oorsprong Amsterdammer en mijn ouders hebben een winkel gehad en dat is niks bijzonders,

want je had heel veel buurtwinkeltjes, er bestonden voor de oorlog namelijk geen supers. Trouwens, er

waren ook geen ijskasten, dus mensen kwamen bij ons herhaaldelijk in de winkel. Wij verkochten aardappelen,

groenten, fruit, maar ook chocolaterie, wijnen, u kunt het zo gek niet noemen. Alles wat er verkocht

wordt in de supermarkt en wellicht nog meer, werd bij ons in de winkel verkocht. Mijn ouders stonden

zelf achter de toonbank en u kunt wel nagaan, ik zei net al, er waren geen ijskasten, dus de mensen kwamen

niet één keer in de week bij ons in de winkel om boodschappen te halen, maar die kwamen, ja, om de

dag en soms nog meer. Het is zelfs zo geweest, als de winkel gesloten was werd er ’s avonds om tien

uur of half elf nog aangebeld en dan zeiden ze: kunt u me even een half ons kaas geven of een pond suiker

of wat dan ook, dat was heel gewoon in die tijd. Ons gezin bestond uit vier man, te weten mijn reeds

genoemde ouders en een broer die ietsje ouder was als ik, twee jaar ouder als ik. Ik heb een hele fijne,

Ik zet hem aan. Dit is het gesprek met Jules Schelvis en het is vandaag hoeveel mei?

Dat weet ik niet eens, want ik hou het niet bij. 25 mei?

25 mei tweeduizend

tien.

Ja, het is

Ja.

eh, fijn je te zien, Jules. Wil je even je geboortedatum zeggen?

Ja, mijn geboortedatum is 7 januari 1921. Dus als je snel

kunt rekenen, dan ben ik nu negenentachtig jaar.

Nou ja, in goeie doen [lacht].

Ja, zo mag je het wel zeggen.

Ja, wees maar blij.

Nog helder van geest en nog steeds aan het schrijven.

Prima. Jules, ik wil eigenlijk beginnen met je te praten over je kindertijd.

Kun je daar zelf over praten of moet ik je vragen stellen?

Nou, begin maar om vragen te stellen.

Ja, nu gaat er dus iets mis met die microfoon.

O.

Nu stop ik even, want ik zie aldoor geknipt. We gaan door. Ik vroeg je over

je kindertijd. Wat voor een soort gezin kwam je, Jules? Wat was je vader?

Je ziet dat hij aanstaat hè?

Ja.

We waren vorige keer gebleven bij je kleine gelukje, toen

je je kon voegen bij de drukkers die het kamp verlieten.

Ja.

Dat is eigenlijk het moment waar we waren aanbeland in

je verhaal en nu moeten we de draad weer oppakken.

Nou, we gaan het proberen.

Ja?

Ja [lacht]. Ja. Kijk, de eerste sessie, dat is een vrij lopend verhaal hè.

Ja.

Maar nu moet ik eventjes weer proberen in die sfeer te komen.

Ja, reken maar, dus dat gaan we eventjes

uitzoeken, hoe we dat doen.

Ja.

Hoe gingen jullie van dat kamp weg? Met een truck of met de trein of

lopend?

Ja, ja, toen het eenmaal zover was dat wij, wij dat is dus mijn vriend Leo de Vries en

er was nog een tweede, die heette Joop Wins, die leeft nog in Naarden, geloof ik.

Heb je hem bezocht?

[klok] Het is dertien juni?

Veertien

Veertien juni 2010, ik ben in Callantsoog bij Max Degen.

Dag Max. Kan je zeggen wanneer je geboren bent?

Ja, ik ben 24 oktober 1942 geboren in Amsterdam op de Nieuwe Achtergracht 12, beneden.

Ik denk dat ik je vraag te beginnen om iets te vertellen over je jeugd en je,

hoe je levensverhaal begonnen is. Kan je dat? Of moe, heb je hulp nodig?

Nee, ik denk dat dat wel gaat. Nou, wat ik zei, ik ben dus 24 oktober ’42 op de Nieuwe Achtergracht

geboren, en mijn ouders, dus eh, [kucht] Louis Degen was mijn vader, Rebecca Degen mijn moeder en Sjakie

of Isaïas heet-ie eigenlijk, mijn broertje, was drie jaar oud en eh mijn ouders waren toen al bang

dat ze weggevoerd zouden worden, dat ze weg zouden gaan en eh, hadden het idee dat ze, of hadden niet

het idee, maar er was hun verteld en, en, zo ging dat toen nog, eh, zeg maar half 1942, eind 1942, dat

men gewoon moest werken in het oosten, dus dat zou Duitsland of, of misschien zelfs Polen kunnen zijn

en Sjakie was drie jaar oud ehm, en men zei ook van eh, daar zou vast wel een of andere oppassysteem

of een, een crèche of een oppasmoeder zijn die dan als wij moeten werken op Sjakie eh gaat zorgen, maar

we zitten dan met de baby. En toen zijn ze naar een oom van mijn vader gegaan, naar Sjaak van der Glas,

die woonde op de Kerkstraat 380, die was getrouwd met een Duitse vrouw, dat is al eh, die hebben elkaar

eind eh 1920, 19, of begin 1930 leren kennen, was niet Joods [slikt] familie was daar ook niet voor

natuurlijk, want eh, ja, tante Wies niet Jo, of is niet Joods, dat was niet zo’n ideaal, stel dat er

kinderen zouden komen, maar eh, voor mijn ouders was dat het idee, áls die eh, de baby in huis zouden

Rudie Cortissos. Oud Portugese familie. Geboren in Amsterdam, 20 januari 1939, uit

een Portugese vader en een half-Duitse moeder. En dan maak ik meteen de aantekening

dat Rudie eigenlijk mijn naam niet eens is, want Rudie is mijn onderduiknaam.

Ik ben geboren als Salomon Cortissos. En in de oorlog was dat wat moeilijk om die naam te handhaven.

Waarom, weet ik niet en wie, weet ik niet, hebben me Rudie genoemd. En ik heb in 1957 via de

Kantonrechter de naam officieel Rudolf ervoor gekregen. Omdat niemand mij anders kende en mijn

vader het vervelend vond en op die manier hebben we dat probleem opgelost.

Waar woonden jullie? Weet je dat?

We hebben in de, voor de oorlog hebben mijn ouders gewoond, en daar ben ik ook, ik

ben daar niet geboren, ik ben geboren in het Portugees-Israëlitisch Ziekenhuis

en mijn ouders woonden in de Diezestraat 38, in de Rivierenbuurt.

Dus het is een middenklassegezin.

Een ja, middenklassegezin.

Wat deed je vader?

Mijn vader was in eerste instantie voor de oorlog in dienst bij een bedrijf en dat heette Im-

en Exporthandel Elwé. Die deden in zuidvruchten en hij is na de oorlog voor zichzelf begonnen.

Hij was toen, hij is van 1912, dus hij was na de oorlog 33, begonnen met het importeren van

Portugese sardines in blik. En zalm in blik. Heeft dat in Nederland op de markt gebracht, maar

met name was één van zijn betere klanten het Amerikaanse leger in Duitsland.

De zogenaamde PX Stores, de belastingvrije winkels. En heeft midden vijftiger jaren geprobeerd een andere

Goedemorgen Jaap.

Goedemorgen.

Het is vandaag 8 maart 2010.

8 maart, ja.

Dit is Jaap Polak.

Ja.

In East, hoe heet deze plaats?

Hm?

Hoe heet het hier?

Wat?

Hoe heet die plaats hier? East.

Het, het, eh, het is the, the small, de kleine plaats is Tuckahoe of Eastchester.

Je kunt , maar het is, the small town, eh, dus kom, eh, dus kom, eh, dis

te be, te, ongeveer gelijk aan het Gooi van Amsterdam.

Oké, [lacht].

Ja, dat is waar we wonen. En wat dat betreft zijn wij ook uit, uit Nederland meteen

hier gekomen, meteen in, in, in het Gooi van Amsterdam in, dan voor Amerika.

Jaap, in welk jaar ben je geboren?

Ik ben in, op 31 december 1912 in Amsterdam geboren.

Waar?

Hij staat weer aan volgens mij. We hebben vorige keer afgesproken dat je

zou vertellen over het proces in Hamburg. Hoe kwam je daar terecht?

Ja, ik kreeg een uitnodiging van de officier van Justitie in Hamburg, aan mevrouw

Schelvis, het was netjes vertaald in het Nederlands. Of ik wilde komen getuigen.

En dat was naar aanleiding van je verklaringen voor het Rode Kruis?

Dat denk ik. Ik weet niet hoe ze anders aan mijn naam en adres zijn gekomen.

Ja.

Maar goed, dat is natuurlijk nooit moeilijk, als jij dat wilt, om dat uit te zoeken.

Nee.

Maar ik weet niet van welke zijde dat gekomen is.

Je kreeg een brief?

Ik kreeg een brief, ja, en daar stond die uitnodiging in. Dus ik heb me trouw

gemeld in Hamburg toen het proces begon. Ik was zogenaamd getuige.

Ja.

Tegen een hoge SS-man, die heette Michalsen.

Waarvan ik toen nooit wat gehoord had.

Want toen was ik nog niet zo bezig met Sobibor zelf.

Je hebt later wel wat van, over hem gelezen?

Ik heb over hem wat gelezen, ja.

Ja.

Het is vandaag 11 februari, ik ben in Cesarea en ik spreek met eh, Nikki Hakker, Nathan Hakker, die

hier woont . Dag Nathan, je bent één van de Nebenkläger van het proces Demjanjuk en daarom ben ik

hier . Wil je vertellen over je vroege jeugd en wat jij met Sobibor te maken hebt, wat er met jouw

familie is gebeurd en wat er met jou is gebeurd? En begin maar eerst wanneer je bent geboren.

17-7-1941, Amsterdam .

Oké, toen was de oorlog al uitgebroken?

Ja, blijkbaar.

Maar dat kan jij je natuurlijk niet herinneren . Goed, wat gebeurde er met jullie

familie? Ik heb begrepen dat je vader naar Mauthausen is gedeporteerd.

Ja.

Wat is er met hem gebeurd?

Daar is hij blijkbaar eh, vrij onmi, onmiddellijk

Wanneer is hij gedeporteerd, ben je daar achtergekomen?

Weet ik niet precies. Ik weet niet.

Schat, schat, ik schat dat het eh, eh, midden ’42 .

en jij?

Wij juni ’43 .

Waarheen?

Westerbork.

Ga even door.

<font color="#ffcc00">Ik ben vandaag bij mevrouw Zeehandelaar, het is dertien mei 2011. Goedemiddag.</font>

Goedemiddag mevrouw.

<font color="#ffcc00">Wanneer bent u geboren?</font>

Ik ben geboren in Amsterdam op negentien april 1922.

<font color="#ffcc00">Waar?</font>

In Amsterdam.

<font color="#ffcc00">Ja, maar waar woonden uw ouders?</font>

Oh!

<font color="#ffcc00">Wie waren ze, wat was uw achtergrond?</font>

Oké.

<font color="#ffcc00">Ja? Dat verhaal.</font>

Mijn vader was natuurlijk in het leger in World War I, alhoewel Holland niet in de oorlog

was, maar Holland was toch natuurlijk steeds bedreigd door de Duitsers die vlak daarbij zitten,

vlak daarnaast zaten. En [schraapt keel] eh, die loopgraven waar ze in zaten, en Holland is

natuurlijk alles water, water en hij kwam eruit met een chronic bronchitis.

<font color="#ffcc00">Vreselijk!</font>

Ja en dat vertel ik u omdat-ie uiteindelijk gestorven is aan longontsteking, maar dat

<font color="#ffcc00">Daar komen we nog aan toe.</font>

ik, daar komen we nog aan toe. Ja. Eh dus m’n ouders zijn getrouwd in 1919, in Amsterdam en

mijn broer is geboren in 1920, m’n, m’n oudere broer is geboren in 1920 [schraapt keel] en

Mijn naam is Saartje Engel-Wijnberg. Maar mijn meisjesnaam,

Selma is niet m'n officiele naam, is Selma Wijnberg.

En wanneer ben je geboren?

Ik ben geboren op 15 mei 1922

in Groningen.

In Groningen.

Ja. En ik heb drie oudere broers en ik was de jongste

en het enige meisje.

Mijn vader en moeder hadden een.. mijn vader komt uit Leek, en zijn vader maakte borstels.

En die ging dan de boer op om ze te verkopen in Groningen en in

die omgeving, dus mijn vader had een fabriek. Van borstels.

Van borstels, ja.

Ik geloof samen met een broer van hem, in Groningen.

En toen in 1929, was die verschrikkelijke malaise in de wereld.

Toen hebben ze geloof ik.., ik weet het niet precies, ik was zes jaar oud,

dus ik weet niet echt precies wat er gebeurd is, maar ze hebben dat opgegeven,

die fabriek. En toen hebben ze een hotel gekocht in Zwolle.

Een koosjer Joods hotel.

En dat Joodse hotel, wisten ze, dat heeft mijn zus verteld, hoorde bij

de herstructurering. Dat zat zo, er was een oude veemarkt en ze hebben

Je bent enigst kind . En wat was het voor milieu waar je in geboren bent, weet je dat?

Nou, ik weet daar niet veel van. Het enige weet ik dat, eh, ik kom uit een antiquairs familie

en mijn vader met mijn grootmoeder hadden een eh, antiek tapijtenzaak op het Rokin . En een

oom van mijn vader, drie ooms van mijn vader, hadden een antiekzaak ook op het Rokin

Aha.

En verder weet ik niet veel van het milieu. Mijn moeder is

geboren in Dordrecht eh, haar moeder kwam uit Duitsland

Hmhm.

haar vader niet. Die hadden een zaak in kleding en eh, nou, ik weet het eigenlijk niet,

met vetten en zoiets. Heette Van den Berg, maar de verkeerde kant Van den Berg [lacht].

Hmhm . Je was één toen de oorlog uitbrak. Ben je bei, je beide ouders verloren in Sobibor?

Beide ouders, ja, ja. Ja .

En jij ?

Wat zeg je?

En wat gebeurde er met jou, want jij zit hier?

Nou, ik zit hier. Ik weet dus niets meer van mijn ouders, kan niets meer herinneren.

Nee, maar je was ook heel klein, dat kan ook niet.

Ik, ja, ik weet niet of ik met twee en een half of met drie jaar naar onderduik, naar een onderduikfamilie

ben gebracht. Ik hoop iets meer te komen weten, eh, over een paar maanden, heel toevallig, eh, via

de, het Rode Kruis, want ik heb er nooit werk van gemaakt, maar ik ben vorig jaar, nu ga ik dus

Where have you been born?

I was born in Ukraine, shtetl Ternivka 1922, in Oktober.

Which year?

Eee nineteen twenty two.

OK.

In 1940 I graduated from the secondary school. And I went to the Red Army. The Red Army.

To the Red Army?

Red Army.

?]

In 1940. In 1940, November 1940 I went to the Red Army.

Yes.

First, I served in Daugavpils, Latvia, and then in Minsk.

Yes.

Ant there the war began. It was in 1922, I was near Minsk. 50 km between Minsk and Baranovitch.

Uhm

And then, we were eee we withdrew

I understood.

We started to withdraw from Minsk, we were eee near Berezina, I was an artilleryman

- heavy artillery! At Berezina - river Berezina - we got heavy eer

(Kempfn ? - fighting / Kegn ? - against)

My name is Philip Bialowicz and I was born in Izbica Poland, near Lublin area and eh I came

from a small town very vibrant community, 99% Jewish. And eh the majority were Chassidi.

They were Chassidic?

Chassidic. And eh the rabbi, the rabbi von, von הי which [here] a century ago, was, his

name Mortre Josef [rabbi Mordechai Josef Leiner?] he was very famous, he wrote the book,

about the mysticism and the book was translated in eh many languages. He was also advisor

to kings and to the government. He was also advise, eh, not only to Jews but Christians

too. They came for his advise. Eh I came from a family of eh six children, three brothers

and three sisters. Eh we we were, we were religious, but not Chassidic. And my brother,

my, my, my father was very active in the community and one of the leaders.

In what sense?

We, we had eh, we had a business in, in a leather factory

Aha

and eh and eh, I came to the, eh, the leather factory helped

us a little bit survive during the war, because we were

Why?

well, we were producing leather for the Germans. And this postponed our, our eh

Deportation

deportation. Eh, Izbica was a very poor woll (?) community, we didn’t have any eh industrial

base and eh the children, the, eh, the, eh, the children eh graduated public school, they had

Toivi, you wanted to talk about the Shtetl about the place where you lived as a small

boy. Thank you for allowing me your time. It is December, eh, 15, 2009. This is Thomas

Blatt, alias Toivi Blatt, which is his Polish name. Please talk about your Shtetl

I’m born in a small Jewish town, Izbica in Eastern Poland. The, the town had about 3,600 people, that’s

all 96% Jewish. It started in the 16th century und eh, it was very poor. Very religious, orthodox. There

was a famous rabbi in Izbica Landau eh . My father was well off in Izbica because he had a liquor store.

Eh be, he was in the Polish eh, volunteered to the Polish legionnaires, Piłsudski’s legionnaires

and he was wounded. Eh, because of it, he had this eh business, the liquor store. So we had a way to,

to, to make a living. Most of the Jewish had little shops , they were peddlers For me, Izbica was the

eh centre of the world. I didn’t want to go any place else, I loved this town. Izbica was used by

the Germans later as a trap, because on three sides Izbica was surrounded by hill sides. And the fourth

side was a river. So it was enough for Germans to put a few soldiers on the hill sides and no.., nobody

could escape from the town. Because from the top of the town you could look down and see everything,

from the top of the hill. Izbica was later used as a transit ghetto and we’ll speak later about this.

Eh what could I say? I had eh a brother, Hersz Ber we used to live in a house which years, years ago

was a beautiful house caughs, two floors and now, and I remember 1938 and ’39 to the fall, it already

was devastated, no repairs, the dach, the, the roof used to leak and eh but I still was happy to be

there. When it was raining we had some trouble, because the water from the hill side that used go down

to the , to the town and we had a water up to the knees practically some time. My father was not particularly

religious and they called him Leibele Goy. Goy was a synonym of a person who doesn’t believe, who

So you don't translate step by step but just what's important ok. This is an, an, this

is an interview, can you please say it in Hebrew an interview with Simcha Bialowitz

To the camera?

What? she'll ask eh, eh, questions and I have to, I'll eh, eh, answer them. You

Ok. He wants you to ask him questions and then he'll answer. Now, Simcha

Simcha Bialowitz um

This is an interview with Simcha Bialowitz

And when was he born?

When were you born?

Eh, the twelfth year, eh, eh

1912?

eh, I think in February]

February 1912

Uh, pleaseummaybe he can talk about, um Izbica]

Can you please talk about Izbica?

Yes

Yes

How, how, in Hebrew, yes?

Yes, you, yes, and I'll tell her in English

Ah so eh, eh, I was born in Poland Izbica only Jews lived there, in the town

[coughs] This is an interview with Arkadii Weisspapier.

Er, can you ask him when he was born please and where.

We'll start our interview with how, do you hear me, yes? We'll now

start our interview. Please tell, when and where were you born?

Er, I was born in '21.

I was born in 1929.

Er, in Kherson provinc.

In Kherson oblast.

There was a Kalinindorf region.

There was a Kalinindorf region.SpI Er, we had a national region.

A national region we had

You don't have to translate sentence for sentence if you want.

Village Bobrovy Kut.

The village was called Bobrovy Kut.

Can you just ask him the kind of family he comes from?

M-m.

Then, then it was in Kherson

M-m

province but now it's a locality in Nikolayev province.

M-m. At that time it was Kherson oblast', now it's Nikolayev oblast'. Please tell, but what can you remember

<font color="#ffcc00">This is an interview with Esther Raab and it’s made in New Jersey. Hello Esther.</font>

Hi.

<font color="#ffcc00">Which year were you born and where?</font>

In which year?

<font color="#ffcc00">Yes.</font>

In 1922.

<font color="#ffcc00">In Chelm?</font>

In Chelm.

<font color="#ffcc00">In Poland?</font>

Yes.

<font color="#ffcc00">So, can you talk about your family? Do you want me to ask questions?</font>

Whatever is convenient for you.

<font color="#ffcc00">It is most convenient that you talk about your family house.</font>

I had a very nice family. We were two children, which for Europe was unusual. [laughs]

<font color="#ffcc00">Yes, it was.</font>

And my father was, I would say, comfortable.

He was a businessman, my father, and we had a good life.

And I have here pictures from our house. We were very comfortable.

<font color="#ffcc00">I would love to make a photo of those pictures later, if you agree?</font>

Yes.

Ik moet eventjes voor we beginnen je naam en je geboortedatum weten.

W eh, ik heet Constance van Huizen en ik ben geboren 6 april 1930. In Velsen.

Aha! In een groot gezin? Kan je iets vertellen over waar

je geboren bent en het gezin waar je uit vandaan komt?

Eh, een, een klein gezin. Ik had een oudere zuster, 4½ jaar oudere zuster en eh, het gezin was toen

nog intact. Eh, toen ik geboren werd. Alhoewel, eh, het, het eigenlijk al niet meer zo goed ging tussen

mijn ouders. Eh, eh, we, het, ik ben eh in ’39, begon eigenlijk voor mij eh de ellende toen mijn ouders

uit elkaar gingen en eh mijn vader dus eigenlijk in het niets verdween. Die heb ik eh de rest van m’n

leven niet meer gezien. En eh eh daarna begon dus eh de narigheid voor, voor de Joden. Mijn moeder die

dus inmiddels eh w, gescheiden, eh, eh vol Joods, gescheiden, was en dus ook niet meer de, de bescherming

van het gemengde huwelijk had. Eh, kwam dus wel behoorlijk in de problemen.

Je komt uit een zogenaamd gemengd huwelijk?

Ja.

Eh, vertel door. Over je kindertijd in een gemengd huwelijk.

Een kindertijd

Hoe was je moeder aan je vader gekomen? Wat deden ze, wie waren ze?

Mijn moeder was vroeg wees, eh kwam uit een zeer welgesteld nest. Eh, mijn vader eh heeft ze eh leren

kennen via een vriendin. Eh mijn, mijn vader kwam helemaal uit een zeemansfamilie. Mijn grootvader

was eh hoofd van de nautische dienst van de, eh, eh Nederlandse Stoomboot en mijn vader heeft ook

gevaren. Eh toen hij met mijn moeder dus eh getrouwd is, heeft-ie een tijd niets gedaan. Ik heb uit

Zou je eerst willen vertellen wie je bent en waar je bent geboren?

Ik ben Rob Wurms. Ik ben geboren in Amsterdam, in de Swammerdamstraat, 2 februari 1943. Later

heb ik begrepen dat 2 februari 1943 een hele belangrijke wending was in het verloop van de

oorlog, namelijk het einde van de slag bij Stalingrad. Waar ik me dan over verwonder en wat

ik nooit begrijp is dat het was in al dat geweld en wat er allemaal nog meer aan de hand

en de Sjoa en die verschrikkelijke oorlog met die honderdduizenden doden.

Miljoenen.

Ja, bij Stalingrad honderdduizenden.

Ja, miljoenen, absoluut. Dat je dan geboren kunt worden. Maar goed, het is gebeurd en hier ben ik.

Gelukkig.

Ja. Wat wil je meer weten?

Je hebt geen herinneringen?

Ik heb aan ons gezin geen enkele herinnering. Ik heb één of twee beelden die ik steeds terug zie

komen van de onderduik. [stottert] Wat ik gehoord heb van een broer en van nichtjes die ouder waren

is dat ik inderdaad de briet heb gehad, ik ben besneden en daar is een verhaaltje van en dat speelt

nog een rol bij mijn identificatie na de oorlog. Met een maand of twee, twee en een half ben ik

meegegeven in de onderduik. En dat die onderduik voor Joodse kindertjes werd georganiseerd door

Amsterdamse en Utrechtse studenten. Ik ben meegegeven met een dame die zich als verpleegster had

verkleed, geloof ik. In de trein naar Utrecht, via Amstelstation. Op de Mariaplaats ben ik overhandigd

aan de Utrechtse groep en ik geloof dat mevrouw Olga Hudig, die niet zo lang geleden overleden is,

Ja, ik ben

Ja

Ik ben Lotty Huffener

Geboren?

Ik ben geboren 10-7-21 in Amsterdam

Waar? In Oost? In Oost?

In Oost, ja

En heb je daar ook altijd gewoond?

Ik versta je... Heb je daar altijd gewoond?

Ja, ik heb daar altijd gewoond. Tot '43. Ja.

Waar? Tugelaweg. En?

Nou, dat was. Kan je vertellen over als klein kind, waar woonde je op de Tugelaweg, welk stukje?

Meer naar de Linnaeusstraat toe. Tussen de Laing's Nekstraat en de Magersfonteinstraat heette het

Magersfonteinstraat

Ja

Ja

Ja. Dat stukje hebben we gewoond.

Woonden jullie op een bovenwoning?

Ja, één hoog woonden we.

Veel kamers?

Wil je alsjeblieft beginnen door te vertellen wie je bent en wat je naam is?

Ik ben Marcus de Groot. Mijn roepnaam is Marco. Dat hebben mijn ouders zo uitgekozen, omdat ze een

baby’tje met de naam Marcus te zwaar vonden klinken. Ik ben genoemd naar mijn grootvader, Marcus

de Groot. Ik ben geboren op 23 oktober 1939, dus ik word toevallig morgen zeventig jaar oud.

Ja, dan had ik een cadeautje bij me moeten hebben [lacht]. Waar ben je geboren?

Ik ben geboren in Amsterdam. In mijn geboorteakte staat de Nieuwe Kerkstraat, maar wij woonden op de

toenmalige Noorder Amstellaan, nummer 97. Daar hadden mijn vader en moeder twee etages gehuurd. In de

Nieuwe Kerkstraat was een kliniekje voor Joodse vrouwen die bevallen moesten. Dat was wel of niet verbonden

met een kleine synagoge, dat weet ik niet meer. Maar in mijn geboorteakte staat dat ik geboren ben in

de Nieuwe Kerkstraat. Mijn vader was chef of bedrijfsleider bij Hollandia-Kattenburg.

Dat was textiel hè?

Dat was textiel, een regenjassenfabriek. Een regenjassenfabriek in Amsterdam- Noord. En

volgens de verhalen, want ik ben er natuurlijk niet bij geweest, heeft hij daar ook mijn

mijn moeder leren kennen. Ze zijn in 1938 getrouwd. In oktober 1939 ben ik geboren.

Kan je ze herinneren?

Ja, ik kan het me precies herinneren. Ik kan me het huis herinneren. Ik kan me mijn ouders herinneren.

Ik heb ze gekend tot en met april, mei 1943, totdat ze afgevoerd werden naar Sobibor. Ik weet de gebeurtenissen

nog thuis. Ik weet dat ik in bad gezet werd. Ik weet dat mijn vader me naar bed bracht. Ik weet dat ik

mijn moeder hielp in de keuken en ik heb zelfs nog beelden van hun gezichten. Wat ik volkomen kwijt ben,

en dat vind ik heel erg, dat zijn hun stemmen. Ik zou zo graag hun stemmen nog eens een keer willen horen,

Zou je willen beginnen door iets te zeggen van wie je bent, wanneer geboren, dat soort gegevens?

Oké. Ik eh, ben Jan Goedel, ik ben geboren in Amsterdam, op de Tugelaweg nummer 100. Eh, ik ben

van 1938. Ja, dat is zo’n beetje eh, de eerste wat ik weet. Wat wil je nog meer weten?

Kom je uit een groot gezin?

Eh, ik kom eh, uit een gezin van eh, drie kinderen eh, dat weet ik, omdat na de oorlog dat

allemaal bekend geworden is. Ik had een, een jonger broertje van eh één jaar jonger dan

ik, die was van ’39 en daaronder had ik nog een broertje van eh, ’42, 1942, die was zes

weken oud, jong, toen we moesten onderduiken, dus die is van augustus eh, ’42.

Wat was het beroep van je vader?

Die was marktkoopman. Hij deed heel veel in groenten en fruit en dat ben ik te weten gekomen via

Joods Maatschappelijk Werk, omdat ik daar ooit een keer een, een, een uittreksel van gekregen heb

van wat-ie allemaal gedaan heeft. Eh, ik heb het allemaal van horen zeggen, eh, of van lezen. Van

horen zeggen eigenlijk heel weinig, want eh, tot ’42 zit er eigenlijk een heel groot gat, van

’38 tot ’42 eh, wat er eigenlijk eh, in mijn leven tot die tijd gebeurd is.

Maar je was ook heel klein.

Ja, ik was 3,5 toen moest ik onderduiken.

Nou.

En eh, het enige wat ik nog weet is dat ik als klein kind eh, ergens speelde met iemand en dat

het een hoog talud was. Dat heb ik voor mij la, later heb ik dat voor mezelf gedistilleerd van

dat dat in de buurt van het Amstelstation was, want Tugelaweg ligt vlakbij het Amstelstation

Hallo David.

Dag Selma.

Voor we beginnen moet ik je even vragen je naam te noemen en wanneer je geboren bent.

Ik heet David van Huiden, geboren op 2 juli 1931.

En ik weet dat je ook een andere naam hebt.

Ik heb een andere naam tijdens de Tweede Wereldoorlog gehad, vanaf 1943 tot aan het

eind van de Tweede Wereldoorlog, in mei 1945, toen heette ik Paul van Essen.

Wat voor gezin kom je uit?

Ik kom oorspronkelijk... mijn start was al moeilijk want mijn vader overleed nog voordat ik

ter wereld kwam. Vandaar dat ik ook genoemd ben naar mijn vader. Ik heet David, zoon van David.

Dat komt weinig voor, maar goed, dat was zo. Dus ik was al half wees toen ik ter wereld kwam.

Mijn vader was een man uit de handel en wij komen dus uit een middenstandsfamilie. We woonden

in de buurt van het Concertgebouw. Middenstand, handel en het ging wel redelijk. Maar toen mijn

vader overleed was het natuurlijk een groot probleem. Er waren geen sociale voorzieningen, geen

pensioenvoorzieningen en mijn moeder had het vreselijk moeilijk.

Als jij zegt middenstand, wat bedoel je dan?

Middenstand bedoel ik mee, die mensen die dus niet in de... je had natuurlijk

zeker ook in de Joodse gemeenschap in Amsterdam, een groot proletariaat.

Ja?

Daar heb jij zelf ook veel over geschreven.

Off we go.

My name is Martin Haas and eh I was born Martijn Haas in the end of 1936, eh, in Breda, a small

city in the southern Netherlands, eh, eh, wholly, just about wholly eh, eh, ca, very Catholic

city. There used to be, I think when, the time I was born, less than 200 Jews in the whole city.

There was one small synagogue that, times has been another one. Anyway, I was the fourth of four

children, to a eh, middle class middle class family. And it’s a middle class because eh, eh,

my family, my father Haas, had two sisters, so I had two aunts and eh a my grandfather, who

died in 1933, I never knew him, my Haas grandfather, eh, died in 1933, is buried in the Jewish

cemetery in Breda. And eh he had a, I think saved every penny he could save while working hard

and established a very credible business eh, that was on the Terheijdenstraat, which doesn’t

exist anymore, eh, double herenhuis, a double house, one half was his, my grandfather’s business,

it said manufacturen, eh, eh, f, firma I.E. Haas

Hmhm

Isaac Haas, manufacturen en gros. and I have pictures of that and he eh eh, the other side was the,

was the house for eh my father and his family lived; later when my grandfather died eh it was basically

taken over by my family, by my father and family. It was, it was absolutely a, I would call it upper-middleclass

family because they owned houses all over Breda. I mean not one or two, but probably close to a, a dozen.

Eh, my father had a car, which was quite unusual in the thirties. Eh and, anyway, eh, eh, a, a very,

very established eh, eh, eh, eh family. Not rich but eh I think the family could do what it wanted and

was very careful with money. Jewish family, I know obviously, because I remember, have some memories

Ik ben Mary Richheimer-Leijden van Amstel, ik ben geboren 6 oktober 1939

in Amsterdam. Ik heb gewoond op de Ben Viljoenstraat, hoek Tugelaweg.

Ik weet waar het is.

Ik ben er wel wezen kijken, maar het zegt mij niks.

Leg dat eens uit.

Omdat ik al met twee jaar ondergedoken ben geweest, of weggebracht

ben. En ik mij daar, van deze buurt helemaal niks kan herinneren.

Nee. Kun je iets vertellen over dat onderduiken? Wil je gewoon je verhaal beginnen te vertellen?

Ja. Ik kan mij herinneren dat ik door iemand weggebracht ben naar een station. Daar was een

donkere mevrouw, met donker haar, die mij bij de hand heeft genomen en mee in de trein heeft

genomen. Ik weet niet wie mij gebracht heeft, daar kan ik mij helemaal niets van herinneren.

Ik weet alleen, ik ben met die mevrouw in de trein gegaan en daar heb ik hartjes van gekregen

met tekst erop. En dat heeft ze me voorgelezen, maar ik weet natuurlijk niet meer wat. En wat

er daarna gebeurd is, dat is een beetje vaag. Ik ben toen terechtgekomen bij een onderduikmevrouw.

Maar dat is voor mij heel vaag. Ik heb daar beelden van, wat daar gebeurd is in het huis, maar

ik weet er heel veel niet van. Dat is een donker gat.

Weet je waar het huis was?

SpI Het huis was in Leusden, Utrecht en nog een plaats. Ze zijn op verschillende plaatsen

geweest. Maar de hoofdzaak was in Leusden. En deze mevrouw had mij als onderduikkind,

ze had een meisje van toen achttien, ze had een jongen van toen een jaar of zeven, Rick,