Kunt u vertellen hoe voor u de opstand begon?

Hoe de opstand begon? Dat is de nacht van 5 op 6 april natuurlijk.

Maar deze Georgiërs hadden al een opstand in het

hoofd in augustus in zandvoort, Amsterdam natuurlijk.

En dat is toen wat ik ervan weet natuurlijk afgewisseld door de ondergrondse, of tenminste

verzet van de waarheid, maar de 5 en 6 april, is eigenlijk een paar dagen vervroegd

omdat de Georgiërs, de russen dan, 6 april ingezet zouden worden bij de geallieerden.

Toen moesten ze allemaal nog zien dat de wachtlopers bij iedere duitser ook

nog een Georgische wachtloper was om die nacht van 6 april om 1 uur....

...de duitsers buiten werking zetten.

Nou kan ik natuurlijk wat vertellen hoe dat allemaal is gegaan maar dat heeft weinig zin.

Het enige wat gebeurd is, is dat de duitsers die nacht een bataljon duitsers kwijt waren.

Dat waren 408. Er waren er nog een paar aan het leven gebleven. Dat is de nacht van 5 op 6 april.

En als je nou nog wil hebben dat ik effetjes door praat..

Ik ben toen clandestien van de beweging uit Friesland clandestien weer terug gegaan,

of tenminste hebben ze gevraagd of de baby snoek nog effetjes terug kon komen.

Nou dat, ik zat in Friesland in de beweging, ondergedoken, vanwege de het een en het andere.

En dat heb ik dan gedaan en toen ben ik hier gekomen en

toen kreeg ik te horen dat er contact was met de russen.

Dat contact was nog geen eens met de ondergrondse, dat was buiten de zaak om door mensen die een

Zou u zich willen voorstellen

Mijn naam is An Visser van Swinderen en ik ben geboren op Texel op 17 februari. 1932, ik kom uit een gezin van een vader en moeder en 7 kinderen

Hoe herinnert u zich uw vroegste jeugd

Nou mijn vroegste jeugd was dus echt wel, ik had een goed tehuis, een goede vader en moeder, een fijn gezin. We leefden heel vrij, we hadden een hele grote tuin en in die tuin groeide vanalles en als kind kon je uit school vandaan kon je daar lekker een tomaatje pakken of even wat aardbeitjes plukken of, je ging daar lekker de bessenboompjes na om te kijken, nou ja wat of er viel te eten, ja het was eigenlijk een goede jeugd, tot de oorlog. Want toen eenmaal de oorlog kwam veranderde die jeugd wel heel erg

Hoe zag den burg er voor de oorlog uit

Den Burg. Dat dorp is op zich weinig veranderd. In mijn kindertijd was ook de Groene plaats en daar had je een paar hotels, was ook het gemeentehuis, alleen de ingang zat op een andere plaats. Er zat ook een hele grote manufacturenwinkel, ook die bestaat nu nog, het waaggebouw, hotel texel, allemaal heel bekend. De stenenplaats, parkstraat, weverstraat, ja den burg is mijn jeugd tot nu toe, de kern is niet veranderd. Alleen zijn daarna wel heel veel huizen en straten bij gekomen, maar de kern van Den Burg is nog hetzelfde, ook qua winkels en woonhuizen, wel met andere eigenaren

Hoe beleefde u texel in die tijd

Veel de natuur in, ja, als mijn vader vrij had, want vroeger werkten ze natuurlijk veel meer. Weekeinden waren er niet zo direct bij. Maar als kind zijnde gingen we altijd op zondag met vader en moeder fietsen. En dan gingen we altijd naar de dennen zoals wij het op Texel zeggen. Het dennenbos, ja naar het strand, naar de Koog, waar je wel wat vertier had. Maar voor de rest, een groot gezin. Echt uit en echt overal naar toe, nee, van texel af kwamen we ook helemaal nooit. Ik kan me herinneren dat ik ooit met mijn vader naar Bloemendaal ben geweest, of eigenlijk naar Aerdenhout

Daar had hij een zus wonen, die woonde daar in een prachtige villa, dat kan ik me nog herinneren. Want mijn broers waren daar, want die hadden dan de hele week gevaren met mijn oom en tante, die hadden een schip met een kapitein en alles. Dat is het enige wat ik me in mn jeugd herinner, dat ik met mijn vader mee ging. Ik denk dat ik 3-4 jaar was. De 2e herinnering was toen ik 6 jaar was toen werd mn vader ernstig ziek en toen namen mijn tantes me mee naar amsterdam, maar dat was voor mij een verschrikkelijk verdriet. De eerste nacht heb ik geslapen in een heel groot gebouw. Het allereerste flatgebouw van amsterdam, dat heette.. ik kom nu even niet op de naam. Dat weet ik niet, in zuid was dat

Daar woonde een tante van mij en ik be later naar een andere tante gegaan, maar ik geloof dat het hele bezoek 3 dagen heeft geduurd want eten kon ik niet en slapen kon ik niet, dus ze brachten me weer thuis want ik mankeerde niets meer. We waren thuis en dat was het dus, het waren geen vakanties, dat hebben we nooit gehad

Hoe ging de fietstocht met uw ouders

Als wij in onze jeugd vooral op zondag dan gingen we naar het dennenbos.... Texel was mooi, in onze ogen was Texel mooi, je had vrijheid, je had de ruimte, op de fiets was het natuurlijk heerlijk. Het moest natuurlijk wel erg mooi weer zijn, maar dan gingen we heerlijk naar de dennen

Er werd ook wel iets meegenomen, iets te drinken of wat snoep of zo. Dan gingen we daar wat zitten wij de fonteinsnol, daar kan je klimmen op zo'n hoge uitkijkpost. Als kind was het natuurlijk heel mooi want dan keek je over het hele dennenbos heen. Maar het echte uitgaan nee, het was meer die kleine fietstochtjes die we met vader en moeder gingen maken

De jeugd was natuurlijk maar kort. Ik was natuurlijk jong toen de oorlog begon. Toen was er natuurlijk niet zo gek veel om weg te gaan en je mocht ook niet overal meer komen dat was toch wel de pech die we hadden. Als kind zijnde wat heel mooi was, we hadden een oom en tante die woonden middenin de duinen bij de Koog, en dan moet je echt door poortjes heen want daar liepen de schapen en dan woonden ze echt een heel stuk de duinen in. En dat was ja in mijn ogen als kind heel romantisch en daar kwam ik dan ook ontzettend graag en ging vaak ook met mijn neef de duinen in

Dan gingen we eieren zoeken als het die tijd was, en via die duinen kon je ook op het strand komen, later kwam je daar niet meer want er lagen mijnen en de familie woont ook een beetje verspreid op Texel dus je ging wel naar ooms en tantes toe want in ieder dorp woonde er wel een, in Oudeschild en dat is toch ook een prachtig dorp en die plaatsen gingen we toch ook wel bezoeken

Hoe was het om op texel op te groeien

Opgroeien op Texel is natuurlijk totaal iets anders dan opgroeien in de grote stad want je hebt een bepaalde vrijheid

Je hebt natuurlijk een eigen taal, dat kwam er nog eens bij, dat was op school wel eens moeilijk, want we spraken allemaal Texels en de onderwijzer maakte ons dan wel eens bekend dat we de weurden goed moesten uitspreken. Nou goed dat viel niet altijd mee. Het leven op Texel was vrijheid, blijheid. Als kind kon je van alles doen. Op straat was weinig verkeer en ja je speelde altijd op straat, knikkeren en hoepelen en tollen deden we ook. En met de buurtkinderen daar trok je dan mee op, ja daar had je ook wel eens ruzie mee maar ach ja je speelde er ook iedere dag weer meer

Wat deden uw ouders eigenlijk

Mijn moeder was dus huisvrouw, mijn vader die had een radiocentrale. En een radiocentrale wilde zeggen dat hij de hoofdtoestellen bediende, de uitzendingen uit Hilversum opving en mensen hadden aansluitingen in hun huis en dan kan je 2 programma's, Hilversum 1 en2 ontvangen en zo kwam dus de muziek en het nieuws en alles kwam bij de mensen in huis en hij beheerde de radiocentrale in den burg. Je had er 3 op Texel, 1 aan Oude Schild, eentje aan Oosterend en dan mijn vader aan Den Burg. Dat waren zijn werkzaamheden. Alles was in de tijd nog bovenleidingen en alles wat kapot ging, als kinderen dan aan het vliegeren waren dat ie dan wel eens heel boos was want dan kwamen die staarten van die vliegers in de kabels en dan was er weer storing

Wij hadden een dorsmachine, dat is tegenwoordig niet meer zo,dan maaien en dorsen ze op het land, maar toen had je een dorsmachine en daar hadden we werk in de kop van Noord-Holland en toen was dat werk af, en toen waren de mensen op texel die zeiden we moeten hier zo lang wachten voordat wij de dorsmachine krijgen kunnen jullie niet met je spullen naar Texel komen? Toen zijn we naar Texel gegaan met die hele dorsmachine, met de boot over. Ja werk en daar zijn we daar aan het dorsen geraakt maar toen zijn we er ook gebleven. Dat is typisch maar dat, ja het beviel ons er goed zeker en we hadden een hoop dorswerk. Zo zijn we dan eigenlijk door de dorsmachine zijn we op texel gekomen. En we woonden toen nog hier aan de vaste wal. Dat noemen ze op Texel de vaste wal en toen hebben we toch een huis weten te krijgen. Ik was ongetrouwd nog een huis weten te krijgen op texel. Toen zijn we op Texel gaan wonen en toen zijn we daar gebleven want ja je hadden daar werk. Zo ben ik daar gekomen, met de dorsmachine. Ken je niet met je machine naar Texel komen, want we moeten zo lang wachten, met kerstmis zijn we nog niet aan de beurt om te dorsen. Toen zijn we er naar toe gegaan en we zijn er gebleven.

Kunt u vertellen hoe Texel er toen uitzag?

veel schapen he, schapen, schapen het was een schapenland. Ja, later zijn die boerderijen toch meer koeien, meer normale bedrijven geworden he. Want het was echt een schapenland. De texelse schapen waren een speciaal ras, de texelaars. Was toch wel wat he?

Was het ook allemaal nog primitiever?

Texel is natuurlijk helemaal gemoderniseerd. Lammer machines, alles is er gekomen.

Met wie ging u toen naar Texel?

Met het gezin. Ik was ongetrouwd. Met mijn broer, mijn zusje, mijn vader en mijn moeder was toen al overleden. Die is erg jong overleden. Mijn vader en 3 kinderen zijn we er naar toe gegaan. Zijn we daar gaan wonen. Mijn zusje was 14 jaar en moest het huishouden nog doen, ja was aanpakken.

Wat voor bedrijf zijn jullie toen op Texel gaan beginnen?

Een loonbedrijf, een dorsbedrijf. Maai, ploeg en dorsbedrijf, maaien, ploegen voor de mensen en dorsen. We hadden een grote dorsmachine. En trekkers natuurlijk.

Ik had nog een Amerikaanse rupstrekker, kon ik al het werk mee doen he. Ja. Toen zijn we daar gebleven.

En je bent geen geboren Texelaar, word je nooit een texelaar hoor. Nee, maar ik kon me er goed vermaken daar en mijn brood verdient, niets in de weg. Ben ik getrouwd en op Texel gaan wonen, daar zijn al mijn kinderen geboren, ja allemaal texelaars. Ja.

Uw vader is naar de Oekraine vertrokken?

Die is toen bedrijfsleider geworden op een Kolchoze. Een echte topboer hoor was ie, dat had ie natuurlijk nooit moeten doen he. Maar ja, zo was het.

Kunt u dat nog een keer vertellen?

Mijn vader is toen naar Oekraine gegaan, op een grote Kolchoze en daar werd hij bedrijfsleider op en verder weet ik er weinig van. Maar hij was een topboer hoor, kon ie, was ie wel. Hij is toen later in Duitsland terecht gekomen, en daar heb ik hem weggehaald.

Want daar ging het niet goed, daar had ie. Toen ging het verkeerd. Toen heb ik hem daar weggehaald. We wisten niet waar hij zat. Hij zei ik ga, ik pak de auto, goed, splinternieuwe fiat auto en toen ben ik naar Duitsland gereden, en mijn vrouw zegt, ik zeg ga je mee, dan maak je het meteen maar mee, en toen is ze meegegaan. Toen reden we de grens over bij Nieuwe Schans, ze zei en nu? Nu ga ik hem zoeken. Ze zegt je vind het van zijn leven niet. Nou ik zeg, ik vind hem wel, dat verzeker ik je. En toen kwamen we bij het eerste het beste dorp, en toen zagen ze dat het een Hollandse wagen was. En toen vroegen ze me is hier een familielid van je, ik zeg ja, mijn vader. Met een uur had ik hem.

ïne?

Naar Duitsland. Nou ja, daar kon ie naar een groot bedrijf, daar kon ie aan de gang komen. Maar ja, hij kon niet aan de gang komen natuurlijk. Nee. Maar ik heb hem er weer vandaan gehaald. Ik heb m weer thuisgehaald, Gerrit, gerrit.. En toen is ie op een spulletje gekomen op texel. Dat was een huis met eens schuur en een tuin van bijna een halve hectare.

Met fruitbomen, maar dat was allemaal sneeuwklokken, enkele en dubbele sneeuwklokken, zat ie vol. En die mensen waren naar Nieuw Zeeland gegaan en toen heb ik gezegd dat ie daar ook kwam en toen hebben we dat spulletje, toen heb ik hem geholpen dat spulletje kennen kopen. Dan gaven we ervoor 10.500 gulden voor dat spulletje met die tuin. En toen is hij in die sneeuwklokken aan de gang gegaan en daar heeft ie hem verschrikkelijk in gerost he, want dat spul was zo duur en die mensen die nieuw zeeland vertrokken hadden dat natuurlijk helemaal niet nodig gehad. Enkele en dubbele sneeuwklokken, helemaal vol. Nou, daar heb ie een smak geld aan verdiend, dat is een mirakel. Kreeg ik het toch nog voor elkaar he? Ja, ja...

Het ging ook niet goed, hij was van die boerderij afgeraakt en hij was los en toen heb ik hem daarop weten te krijgen. En hij wou hard werken, een heldere kerel evengoed. Toen heeft ie hem gerost in die sneeuwklokken. Was ie helemaal met geld, goed he, ja... Dat was leuk hoor.

Kunt u zich nog herinneren hoe de Tweede Wereldoorlog op texel begon

Daar kan ik eigenlijk geen antwoord op geven, dat weet

ik nou niet meer, dat kan ik me nou echt niet herinneren.

Er waren er een berg jongens in dienst natuurlijk, die zaten onder de wapens en je had hier

ook Hollandse militairen en toen viel duitsland viel nederland in en toen begonnen de gevechten

daar op de Grebbeberg, daar hoorde je wel wat van, maar de communicatie was natuurlijk lang

niet van wat ie nou is, met televisie en radio, je had een radiootje, maar ja, dat had lang

niet iedereen geen eens en je had televisie, nou dat was iets, dat bestond helemaal niet

Daar op de Grebbeberg daar werd gevochten en den helder is beschoten, dat kon

je hier vandaan horen, dat die vliegtuigen erover heen gingen en het verhaal

ging zelfs dat een texelaar hier van den burg was gelegerd in den helder.

En die oorlog was om, laten we zeggen, 4 uur en hij sneuvelde om 5 uur nog want de vliegtuigen

die hebben den helder nog weer beschoten door vliegtuigen en die was onderweg en die konden ze

zeker niet terugkrijgen want, of ik weet het niet en toen schijnt hij nog gesneuveld te wezen.

Tenminste, die verhalen gingen, exact weet ik dat ook

niet, maar ik weet wel dat hij toen gesneuveld is.

Een jongen van Texel

Kunt u zich nog het eerste moment herinneren dat u de duitsers op texel zag

Veel duitsers gezien? Nou, ik heb er veel te veel gezien! Het barstte ervan

Kunt u misschien vertellen waar u woonde op texel

Ik ben Meijert Boon, geboren Cocksdorp. Ten tijden van de Russenoorlog was ik dus 11 jaar. En heb dus de oorlog heel bewust meegemaakt.

Mijn vader was een klein boertje. Hij had dus bijvoorbeeld drie koeien en 5 hectare land en hij. Ik had een oudere broer, 13 jaar ouder als ik. Een zuster die was 8 jaar ouder. Mijn broer was tijdens die Russenoorlog inmiddels al getrouwd en woonde niet zo ver bij ons vandaan, maar een paar kilometer. Daarnaast was mijn moeder in Duitsland opgegroeid, die was in 1899 naar Duitsland gegaan met haar vader en moeder en voor de eerste wereld oorlog weer in Nederland gekomen. Dus die had een duitse school gevolgd. Weet niet of dat enige impact heeft gehad, maar dat was ongeveer onze familie. Waar ik in opgegroeid was.

Waarom was zij naar duitsland gegaan?

Nou er was hier weinig werk. En in die tijd gingen ook heel veel mensen van het eiland af. Meerdere familieleden van haar die zijn dus naar Duitsland te werk gegaan, daar was veel werk, daar dachten ze een betere toekomst te hebben. Maar toen de oorlogsdreiging kwam in 1914 zijn ze min of meer daar weer vandaan gevlucht en terug gekomen.

Wat voor soort leven was dat in uw vroege jeugd?

Ik heb een prettige jeugd gehad. In de zin van, wij hadden vermoedelijk niet veel, we waren net zo arm als de meeste andere mensen maar we hebben ons eigen altijd wel rijk gevoeld.

Je was altijd buiten, je kon spelen in de duinen en op het strand en op het land en overal, dat was dus. Als kinderen hebben we hier denk ik een geweldige jeugd gehad. Later toen de oorlog uit brak was er even goed nog een heleboel vrijheid. Er was dus die oorlog heeft niet op ons kinderen zo'n stempel gedrukt. Wel dat er soms mensen uit je omgeving weggevoerd werden en dat er mensen moesten onderduiken enzovoort, maar daar hadden wij als kinderen toch niet zo. We hadden veel vrij van school omdat de school gevorderd werd omdat er arbeiders in onder gebracht moesten worden, of om welke andere reden dan ook.

Of dat er op het slot geen onderwijzend personeel meer was. Maar goed dat hebben we ook niet als ernstig ervaren.

Hoe zag het er uit?

Als ik over poldereiland spreek, dan was het dus heel kaal, alleen rond boerderijen wat bomen, voor de rest was het een oppervlakte, pure landbouwgrond in hoofdzaak bouw en weinig weidegebied. Er was wel weidegebied maar percentage lager als nu. En dit was dus in feite voor die tijd redelijk modern omdat het een vrij nieuwe polder was.

Met toch wel een goed wegennet en de mensen die leefden in poldereiland dus in hoofdzaak van de landbouw, ze werkten bij boeren. En het dorp zelf dat de mensen van het dorp probeerden het brood achter de de dijk zeggen we dan te verdienen dus op de wadden dus met schelpdieren, visserij en met ja, wat deden ze dan nog meer. Schelpen vissen, heel vroeger dan wel weer. Dat was ongeveer het beeld; een kaal landschap met veel wind.

En dit gebied?

Dit is ook puur nog de polder en daar het duingebied daar broedden uiteraard veel vogels.

Wij gingen als jongens ook eieren zoeken, in het voorjaar. En iedereen had een eierenverzameling, dus je moest zoveel mogelijk soorten. Het was toen vermoedelijk ook al verboden maar daar werd niet naar gekeken. En het was hier bloembollenteelt was er toch ook wel hier in de kop. Toch al wel toen. En daar gingen we als kinderen dan ook wel bloembollen koppen. Had je weer een paar centen van een bep noemden ze dat dan. Dat is zo ongeveer wel het beeld.

Ging u veel naar andere dorpen of het vaste land?

Nee alleen voor bezoek aan een arts ging je naar het vaste land bijvoorbeeld, of, maar onze families woonden allemaal hier.

Ik ging wel, mijn moeder had een zuster wonen op het horntje, waar nu dus de boot afvaart en daar gingen we wel vrij regelmatig naar toe. Ik kan me dus bijvoorbeeld nog herinneren dat de watervliegtuigen in de Mok. Als ik als kind, van 5 jaar moet ik toen geweest zijn. Boven op de duinen stond, dat dat een enorme indruk op me maakte als er zo'n watervliegtuig probeerde van het water op te stijgen. Dat bennen dan dingen die wel in mijn geheugen gegrift staan.

Hoe was het dan zo'n tocht van hier naar het Horntje?

Je stak het hele eiland over. Was achterop bij mijn moeder op de fiets.

En een heel enkele keer met de bus en dan van de burg af als de verbinding naar horntje niet was, dan lopende, maar dat is misschien een of twee keer voorgekomen maar normaal gesproken was dat op de fiets.

Nadat de boerderij dus afgebrand was, de boerderij afgebrand was, gingen wij weer in die schuilloopgraaf, enige tijd later toen kwamen er een paar duitse militairen met het geweer in de aanslag en die keken in die schuilloopgraaf of er wellicht russen of georgiers zaten en toen merkten wij dus dat eigenlijk bij ons de strijd voor de russen verloren was

Toen zijn we ook weer uit de schuilloopgraaf gegaan, toen vonden we dat het risico dat we dat wel konden nemen en zijn we naar huis gegaan, want het huis stond los van de schuur, dus het huis was gespaard gebleven. En die nacht zijn we, alle families bij elkaar hebben we geslapen in de woonkamer, op zichzelf was dat ook weer een amusant, achteraf een amusant gebeuren dat daar 2 of 3 families bij elkaar op de grond sliepen maar er was toch nog een zekere angst

Dat het terug zou kunnen komen he, nou dit was eigenlijk zoals ik de russenoorlog beleefd heb want nadat Labora dus afgebrand is trokken de Duitsers dus verder en toen is de strijd verder gegaan in het noorden, het uiterste noorden van Eierland maar ik neem aan dat er andere mensen zijn die daar veel beter herinneringen hebben dan ik. De strijd die rond de vuurtoren is toen uitgevochten. Ik heb daar persoonlijk weinig herinneringen aan

Heeft u de georgiers ook voorbij zien trekken

Ik heb geen Georgiers gezien, ik heb wel gehoord het, ik heb toen ze bij ons de Duitsers al waren toen waren kennelijk nog Georgiers tussen de dijk en de Eierlandse polder en daar hoorden we gewoon gehuil, ja aanvallende soldaten hebben als een aanval... Ik kan weer niet goed formuleren op het ogenblik.

Ik heb geen Georgische soldaten gezien, daadwerkelijk, ik heb ze wel gehoord. Primitieve, oorlog is altijd primitief maar in primitieve oorlogshandelingen zijn soldaten, gebruiken soldaten wel eens strijdkreten om aan te vallen en de georgiers gebruikten dat kennelijk ook. Want op de dijk tussen het noorden en eierland, toen de strijd rond Labora eigenlijk al gestreden was, zaten ze nog en met veel kabaal en dat was toch zeker 2,5 km bij Labora vandaan, hoorden wij ze brullen toen ze ten aanval gingen. Maar ik heb ze dus niet persoonlijk gezien

Hoe klonk dat dan

Ja gehuil. Angstaanjagend, dierlijk gehuil ja. Het klonk zoals ik me dan herinner, in mijn jeugd heb ik boeken gelezen van Karl May, van Old shatterhand en winnitauw en.

dan wist Karl May ook beeldend te omschrijven hoe indianen ten aanval trokken met veel gehuil en gebrul en zo klonk ook het gehuil van die Georgiers. Eigenlijk heel primitief. Ik kan het eigenlijk niet beter zeggen dan ja, zoals het gehuil, zoals ik me als kind voorstelde dat indianen deden in de boeken van Old shatterhand en winnitauw, ja. Maar om nou precies te zeggen zo en zo. Nee het is meer zoals het in mijn geheugen is opgeslagen

Maar ik kan geen exacte omschrijving geven, het is meer beeld en herinnering. En het is ook niet te vergelijken met geluid dat je later in je leven hoord

Hoe zag voor jullie het einde van de oorlog eruit

Het einde van de oorlog is eigenlijk voor mij heel bizar geweest. Of voor mij, ik denk voor iedereen. Het was een soort stilte was er gekomen, we wisten niet wat we wilden

Het was ook een tijd van afwachting. De Duitsers waren terug, maar we wisten allemaal dat het een kwestie van dagen, van weken misschien, van dagen zou zijn dat ze toch verloren zou zijn en je was in afwachting. Maar toch, na die enkele dagen van we zijn bevrijd, was je toch weer overgeleverd aan de Duitsers. Ik had de indruk dat de Duitsers het zelf ook niet erg wisten hoe ze met de situatie aan moesten. Het was een bizarre tijd

De onderduikers die we hadden die waren ook een beetje, die wisten ook niet wat ze moesten. Moesten ze weer helemaal afzonderen of moesten ze dat niet. De schuur waarin zij zaten was verbrand dus ze zaten ook gewoon in huis, maar echt ondergedoken, nee dat waren ze niet meer. Ook, dat was bij mij hetzelfde geval. Het was allemaal wat bizar, het was een tijdje van afwachten en toen Nederland dus officieel bevrijd waren was Texel eigenlijk nog niet bevrijd, want die Canadezen die kwamen hier de eerste weken niet. Het was een tijd van afwachten

hten rond brengen

Dat heeft ie maar een paar dagen gedaan want de boerderij die had de voorrang. En ik, ik was in afwachting, want ik zou toch weer terug naar Den Briel moeten naar de HBS. En dat kon toch eigenlijk niet eerder dan dat de Canadezen hier waren. Je kon niet van het eiland af. Dus het was voor mij een tijd van afwachten en van wat moet ik nou. Het was voor mij dubbel afwachten, want de school was wel door gegaan met een keer in de week en ik was het hele jaar had ik geen lessen meer gevolgd, wat moest er gebeuren. Ik was 5e klas van de HBS ik was eindexamenjaar. Het was de bedoeling dat ik zo snel mogelijk naar huis, of het kosthuis zou gaan, maar hoe moest dat

Er reden geen treinen, nog niet, nog steeds niet. Dus zodra de Canadezen hier waren, op het eiland, ben ik met een oude fiets weer met een bakfiets, nou nee niet een bakfiets, een soort fiets die de slagers hadden en de bakkers, waar zo'n mand voorop zat ben ik weer terug gegaan naar het zuiden. En dat was een bizarre tocht. We waren ongeveer in de middag vanaf Oudeschild weggegaan en toen ben ik in een ruk door tot midden in de nacht doorgefietst naar Rotterdam

Onderweg kwam je Canadezen tegen, omringd door Hollandse meisjes die contact zochten met de Canadeze soldaten en, maar het was wel een hele zware tocht. En het was middenin de nacht dat ik in Rotterdam aan kwam en bij een tante die daar woonde. En ik viel flauw van de vermoeidheid voor de ruiten. Maar dat was. En ik heb ook eigenlijk, van alle mensen van mijn leeftijd hebben bevrijdingsfeesten meegemaakt, ik heb geen bevrijdingsfeesten meegemaakt, want het bevrijdingsfeest op Texel dat vond plaats nadat ik teruggekomen, weggegaan ben en het bevrijdingsfeest op Rozenburg waar ik weer naar toe ging was al gebeurd toen ik daar aan kwam

Dus een van de weinige mensen van mijn leeftijd ben ik die geen bevrijdingsfeest heeft meegemaakt. Dat is wel heel bizar. Daar kan ik niet over meepraten. Ik kan over heel veel dingen meepraten met mijn generatiegenoten maar niet over het bevrijdingsfeest, en dat is toch een gemis eigenlijk in mijn leven

Kunt dat opnieuw vertellen

De ouders van mijn moeder kwamen in 1924 met hun gezin en de koeien mee uit

Friesland want mijn Pake die had een hartaanval gehad die kon niet meer werken

en die had 14 kinderen al en toen zei een Texelse vriend, dan moet je naar

Texel komen dan kun je schapen fokken, nou maar hij wilde zijn koeien wel mee.

Ze hadden op texel nog nooit zulke prachtige grote zwart-witte koeien gezien.

Uit harlingen kwamen ze met de boot, en ze hebben daarna nog 5 kinderen

gekregen dus dat was een gezin met 19 kinderen komt mijn moeder uit.

En die kwamen in de hamerkop te wonen, hebben ze een huis gekocht en een boerderij

en daarachter woonde mijn vader in de weste uit een gezin van elf kinderen.

En die leerden elkaar kennen en die trouwden en die kwamen op de boerderij van mijn

opa, op walenburg die had daar 2 boerderijen, vredestijd en walenburg vlak bij elkaar

en mijn ouders had dus pension gedaan toen ze getrouwd waren dus dat was al in de jaren

dertig en toen gingen er, kwam er een cursus voor vrouwen die pension gasten hielden.

Voor koken, bijv mevr wijs van opduin in de koog was er

ook bij, heb ik ook nog een foto van van al die dames.

En dan leerde mijn moeder bloemkoolsaus maken en haagse bluf weet ik nog, was heel lekker.

Mijn moeder heeft geheel 7 kinderen gekregen, en we hadden dus een boerderij.

Toen ik 14 was, ik was in den helder op school, moest ik thuis

komen om voor de kinderen te zorgen want mijn moeder werd ziek.

En toen ben ik tot mijn trouwen thuis gebleven. Toen ik 20 was trouwde ik. Nou

Zou u zich voor de camera kunnen voorstellen?

Ja ik ben om het helemaal voluit te zeggen, Adriaan Cornelis Jesse, geboren in 1932, 12 oktober.

Mijn vader was een Amsterdammer, geboren weliswaar in Arnhem, omdat mijn grootouders

daar anderhalf jaar gewoond hebben, en toen is ie al gauw weer in Amsterdam, hij

was een half jaar, dus mijn vader was een Amsterdammer, mijn moeder was van Texel.

En mijn ouders hebben elkaar leren kennen, Mijn moeder kwam met haar 18e jaar van Texel af, had

een 4 jarige mulo diploma, dat was een goede opleiding voor die tijd, en die kwam naar Amsterdam

als telefoniste, dus dat was nog met ja ik zal u doorverbinden, nou ja we kennen de beelden wel.

En mijn vader was telegrafist en die hebben elkaar daar leren kennen, op het postkantoor.

Vader was een man met, heb ik later pas begrepen, angstcomplexen.

Idealist waardoor hij veel gepest werd op kantoor en moeder die het type van dat pikken

we niet en die heeft hem eigenlijk in bescherming genomen, zijn ook later getrouwd.

Wat natuurlijk een hele verkeerde basis voor een huwelijk

is, maar goed toch mensen met respect voor elkaar.

Zijn met, of waren met vier broers, twee zijn er overleden, een heeft alzheimer.

Van, oudste broer van 28, broer bob van 30 ik van 32, dus mijn jongste broer van 38.

En nou toen, net wat ik zei het huwelijk van mijn ouders was niet zo best,

maar goed, zo ging dat nou eenmaal en scheiden was er ook nooit zo gauw bij.

Kunt u Amsterdam beschrijven?

Nou iets wat.

Zou u zich misschien willen voorstellen voor de camera en iets vertellen over uw eerste jeugd en wat voor gezin u bent geboren?

Ik ben Cor Kievits, ik ben geboren te Den Burg, op Texel, in de Gravenstraat nummer 3, en daar zit nu een restaurant in. Daarna zijn we verhuisd naar de Wasstraat, aan die kant was maar een huis en daar woonden wij dan. En een klein stukje verder had je een wagenmakerij waar ik heel veel zat, want ik vond het prachtig om te zien hoe die man een wiel voor een boerenwagen kon maken en dat klopte allemaal precies en dat was geweldig en ik zou ieder kind gunnen om zijn jeugd op Texel door te brengen. Ja, het Texel uit mijn tijd dan. Op het ogenblik is het ook niet zo leuk meer. Maar ik heb een geweldige jeugd gehad op Texel, ja.

Hoe zag dat Texel eruit van uw jeugd, kunt u dat een beetje beschrijven?

loopt nog wel een burgie, zoals ze dat dan noemen, maar nee het is eigenlijk nooit meer teruggekomen.

Hoe zag Texel er buiten Den Burg uit?

Ja want de wegen waren eigenlijk een beetje. De weg bestond uit drie delen, aan beide kanten had je dus een soort gravlepad zal ik maar zeggen en in het midden had je dus van klinkers, wat ze noemen het paardenpaadje. Daar liep het paard dan over. En als twee boerenwagens elkaar tegenkwamen dan was het natuurlijk een beetje moeilijk want ze moesten alle twee een beetje de berm in anders kon je niet passeren. En er zijn nog maar een paar kleine stukjes weg met zo'n paardenpaadje bewaard gebleven. Ik geloof nog achter de waal een stukje en achter oosterend. Maar dat is toch wel leuk dat ze dat bewaard hebben want tegenwoordig is het allemaal asfalt natuurlijk.

Was het mooie natuur op zo'n eiland?

Texelse natuur is wereldberoemd. En de vogels natuurlijk he, ja. De vogels. Een texelaar die aan de vaste wal is. Een Amsterdammer zegt kijk daar vliegt een vogel, maar een texelaar die zegt kijk daar vliegt een kraai of daar vliegt ene kokmeeuw of daar vliegt een zilvermeeuw, of daar vliegt een reiger, hij heeft er namen voor. Dus alles wat vliegt is niet een vogel maar die wordt bij de namen genoemd. En er kwam ook eens een keer een boer van Texel die kwam aan de vaste wal en hij kon er geen vat op krijgen, hij zei het is aijst dan Texel. Het is heel anders dan Texel. Oh ja zei hij ik ben er nog niet achter wat het is, maar op een gegeven moment zegt ie ik heb het; der benne hier geen veugels. Nou dat was het dan.

Hoe was het om op zo'n plek op te groeien?

Je kon allerlei dingen doen natuurlijk.

Nou Texel kun je dus alle kanten heen, je kunt naar de dijk, je kunt makreel gaan vissen bijvoorbeeld, als de bliek op de kant zit dan haalde je met een schepnet haalde je dus van die kleine visjes eruit en dan had je een paar trossen met vier haken en dan gooide je hem ver uit en soms had je er vier makrelen aan dus dat was best leuk om te doen. Nou ja, je kon naar de mok, naar de watervliegtuigen gaan kijken, je kon naar het bos, je kon naar het strand. Ik weet nog wel dat we vroeger na school zeiden we gaan naar westerslag, maar nog niet zwemmen hoor, nou dan kregen we ons zwembroek niet mee, nou dan gingen we maar zo, maar gezwommen werd er.

En je kon natuurlijk bij de meeuwenkolonie he. Dat was ook een sport om Henk bakker, dat was de vogelwachter, om die om de tuin te leiden. Nou dan hadden we een knaap die stuurden we dan naar de ene kant de meeuwenkolonie in en dan gingen alle meeuwen daarboven cirkelen en dan konden wij rustig aan de andere kant de meeuwenkolonie inlopen want dan was Henk bakker daar naartoe, zo leiden we hem dan om de tuin. En we gingen ook wel eens naar de ijzeren kaap bij oostereind. En die ijzeren kaap die staat er nu nog maar dat houten schot dat ze erin gezet hadden dat had de vorm van een huisjes zo en dat hebben ze eruit gehaald want dat gaf teveel winddruk, maar dan liepen we boven over zo'n smal balkje heen naar het midden want er zaten zes van die gietijzeren palen en dan had je drie of vier verdiepingen en dan had je in het midden zo'n zeskant waar die palen allemaal in uitkwamen.

Maar dan liepen we over zo'n balkje heen en ook helemaal bovenin hoor en als onze ouders dat hadden geweten dan hadden ze doodsangst uitgestaan want als het heel hard waaide, wel een constante wind, dan leunde je naar voren, dan hing je zo over de afgrond, zo in een hoek van dertig graden naar voren. Als onze ouders dat gezien hadden dan hadden ze pillen gescheten.

Kunt u wat vertellen over uw ouders?

Mijn ouders waren dus rooms-katholiek, mijn vader was onderwijzer aan de rooms-katholieke school, en mijn moeder was de oudste dochter van de lokale slager. Wij zeggen altijd dat de beste slager van Den Burg, slager Ran en die had later had ie verschillende zaken waar de kleinzonen dus inzaten, en ik kan me nog wel herinneren dat mijn moeder zei, van ja, ze hadden dus de slachterij achterin en het huis was dus eigenlijk in een soort verdiepingen, want je ging dus waar vroeger die stadsgracht was, daar was het huis op gebouwd, in vele huizen had je dat dat je dus achter naar omlaag ging.

En dat mijn moeder zei van ja, toen ome Jan, dat was de oudste zoon, in dienst zat, 14-18, toen heeft zij wel een half varken op haar schouders zo voor naar winkel gebracht en daar was ze trots op ook. Maar ik weet ook dat mijn vader was erg gezien want hij was de trainer van de texelse boys en trainer van de gymnastiek vereniging, hij was nou ja regisseur van de toneelvereniging en hij was ja, ja wat had hij nog meer, oh ja dirigent van een gemengd zangkoor, con amor. En ik weet nog dat er iemand kwam bij mijn vader want hij had nog een karweitje voor hem en m'n moeder zei Harry als je die avond ook nog besteedt dan loop ik van je weg. Dus dat heeft ie maar niet gedaan, maar mijn vader was erg gezien.

Wanneer brak de oorlog uit?

Nou het was dus, het zat er al aan te komen want we hadden de mobilisatie in 39.

Onderbreking.

‘s avonds bij ons thuis voor de gezelligheid.

…) U had twee broers?

Ik heb twee broers, ja.

Die waren ouder of jonger dan u?

Nee, ik ben de oudste. Ik heb dus een broer er tussenin, dat is mijn broer Johan, dat is een muzikant. Die heeft 25 jaar in Zweden gewoond. Hij woont nu in Schiedam ook. En Nicolai is mijn jongste broer en die is kunstenaar, ook in Schiedam.

En in welke jaren zijn zij geboren?

De broer onder mij is pas 70 geworden, dus die is vijf jaar jonger dan ik. En mijn andere broer is weer vijf jaar jonger dan mijn andere broer. Oh, ik ben zo slecht in jaartallen.

Maar dit is een duidelijke indicatie. Dus uw broer Nicolai is in de oorlog geboren? Nee, hij is na de oorlog geboren.

Nee, hij is na de oorlog geboren. Mijn moeder was in verwachting. Dat beeld zie ik nog toen wij vertrokken vanaf het museum naar Denemarken. Ik weet zelfs het jurkje nog dat ze aan had. Gek dat je dat soort dingen onthoudt.

In welke straat bent u geboren?

Heenvlietsestraat.

óór de Tweede Wereldoorlog in De Gorzen doorgebracht?

Ja, ja ja.

Wat is uw eerste herinnering?

Van de oorlog?

Nee, van uzelf.

Van mijzelf? Nou, ik heb allerlei dingen gedaan. Wat is mijn eerste herinnering? We hadden toen een hele grote herdershond en daar liep ik dan mee te wandelen, dat mocht ik dan. Dat weet ik nog vaag. Voor de rest school en had ik allerlei baantjes bij een banketbakker in De Gorzen.

óór de oorlog?

Familiebezoek bij oma en de wekelijkse familiebezoeken. Maar ja, zoveel weet ik er niet meer van.

De kleuterschool, kunt u zich daarvan iets herinneren?

Ja, dat was - even denken - bij de Groenelaan, een zijstraat, daar zat ik op de kleuterschool. Dat was een leuke tijd.

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam dat subsidie krijgt in het kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 12 oktober 2009. Ik zit tegenover mevrouw Tilman-Rietkerk.

U was nog maar 3 jaar toen de oorlog begon. Kunt u zich daar iets van herinneren?

ken. Dat kan ik me dus nog vaag herinneren. Of het moet van de verhalen die ik later heb gehoord zijn, maar dat zijn mijn eerste herinneringen eigenlijk voor zover als ik terugga, als kind.

Wat voelde u daarbij? Kunt u zich daar iets van herinneren? Was het spannend, of eng?

… ik snapte er natuurlijk eigenlijk helemaal niks van. De spanning kan ik me nog wel herinneren en ook dat we met z’n allen in dat bed van mijn ouders zaten, wat misschien normaal nooit gebeurde. Het was ook al dag, volgens mij, ’s morgens vroeg.

U was toen 3 jaar en de jongste van het hele stel. Hoe oud waren uw broers en zussen?

Mijn oudste broer was 16, denk ik, die was dertien jaar ouder. Mijn oudste zus was dan 13, zij was ruim tien jaar ouder. Mijn broertje was vijf jaar ouder, dus die was 11, en dan nog een zusje van drie jaar ouder en die was dan 9.

U bent in de oorlog naar de kleuterschool gegaan. Kunt u zich herinneren waar dat was?

… toen waren we inmiddels al verhuisd en toen zijn we naar de Oranje-Nassaustraat…

Wanneer bent u verhuisd? Kunt u dat even vertellen?

… en dan was mijn moeder bang, omdat daar ook soldaten stonden -Nederlandse soldaten dan hè, en die stonden ook op het dak in de Kamerlingh Onneslaan.

Dat broertje dat vijf jaar ouder was, dat vond dat heel spannend en wilde alsmaar gaan kijken. Mijn moeder was gewoon heel erg bang en wilde zo snel mogelijk weg, en toen hebben ze iets gevonden in de Jacob van Lennepstraat. Daar zijn we eigenlijk halsoverkop naartoe verhuisd. Maar ja, dat was niet veiliger, want toen zaten we vlakbij Wilton en dat was ook een object voor de Engelsen om te bombarderen natuurlijk. Dus dat was helemaal geen verbetering.

We zijn toen naar de Oranje-Nassauschool gegaan.

Wat voor huis kregen jullie in de Jacob van Lennepstraat?

Een bovenhuis, een vrij bovenhuis.

Daar was ook een plat dak?

Nee, dat was met een schuin dak en een zolder en zo.

Voor uw broertje was dat dus veiliger, hij kon niet meer op het platte dak komen.

Hij kon niet meer op het platte dak komen, nee.

…

Mevrouw Van Duikeren, u bent geboren op 28 juli 1931. Klopt dat?

Ja.

Waar was dat?

In Schiedam, in de Da Costastraat, in West is dat.

Volgens mij was u de oudste?

Ik ben de oudste, ja.

… Misschien weet u de jaartallen wanneer uw andere broers en zussen zijn geboren.

et Joke en ik scheel een jaar of zes met mijn andere zus, want er zit nog een broer tussen. En als laatste kwam er nog een soort nakomertje en daar scheel ik 15 jaar mee.

En u woonde in de Brugmanstraat.

Ja, 34A.

Was dat een boven- of een benedenwoning?

Dat was een bovenwoning.

Hoe zag de woning eruit? Hoeveel kamers had het huis?

u ja, het ging.

Iedereen deed het zo.

Je wist niet beter.

Had het huis wel een balkon?

Ja, daar stond een wasmachine op. Het was maar een klein balkonnetje, aan de achterkamer grensde het. Het was niet een balkon om op te zitten.

Om de was op te hangen.

Om de was op te hangen, ja.

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van “Erfgoed van de oorlog” een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 22 september 2009. Ik zit tegenover mevrouw Jense-de Vries.

Mevrouw Jense-de Vries, u bent geboren in 1935, dus u was nog maar 5 jaar toen de oorlog uitbrak. Wat kunt u zich herinneren van het vooroorlogse Schiedam? Wat deed u toen zelf en waar woonde u?

…? Ietsjes van de kleuterschool, ietsjes.

Waar ging u naar de kleuterschool?

… Van het begin van de oorlog weet ik ook weinig van, hoor. Wel iets, maar niet veel meer.

U hebt nog twee broers en een zus. Wat was de volgorde van de kinderen?

De broers waren tien jaar ouder als ik en mijn zusje is drie jaar ouder. En toen kwam ik.

U was de vierde en de jongste van het gezin?

Ja.

Kunt u zich nog herinneren dat u buiten speelde, bijvoorbeeld met uw zus, alleen of met de kinderen uit de straat?

Wel met kinderen uit de straat, ja. Mijn zus was veel ouder. Drie jaar, dus veel ouder en mijn broers waren ontzettend oud. Die waren bijna bejaard, daar komt het op neer (lacht). Ik speelde wel buiten, ja.

U woonde bij het gemeenteziekenhuis. Wat merkte u daarvan?

Nou, eigenlijk niets. We keken zo op het zustershuis en eigenlijk merkte je daar verder niks van.

Geen drukte rondom bezoekuren of zo?

Nee hoor, het was de achterkant, nee hoor. En we zagen het zustershuis, niet de voorkant van het gemeenteziekenhuis, want die was op de Burgemeester Knappertlaan, geloof ik.

Waar deed uw moeder boodschappen?

– en daar deed je dan een paar vergeten dingetjes. Maar verder alles kwam aan huis. De wasserij, alles dus. Wat mijn moeder deed weet ik niet.

…

Fysiotherapeut.

Heilgymnastiek en massage?

Meneer Soeters, u bent geboren in 1934. Toen de oorlog uitbrak was u 6 jaar. Kunt u iets vertellen over de eerste zes jaren van uw leven?

en daar heb ik tot bijna mijn zesde jaar gewoond. In mei 1940 zijn we verhuisd.

Ik heb de kleuterschool gehad in de Van Beverenstraat, de Kiveva: Kinderen van een vader. Daar herinner ik mij niet zoveel van. Wel dat ik op een klein fietsje ging. Ik mocht heen en terug, van de Kiveva naar huis, en mocht hem stallen bij garage De Rooij. In die straat woonden nog drie tantes en een opa. Het waren dus vier zussen die aan dezelfde kant van de straat woonden. En ja, zo blijf je familie. Mijn grootvader is overleden begin 1940, dus hij heeft het begin van de oorlog niet meer meegemaakt. Men zegt dat ik een lievelingetje van hem was. Ik was in elk geval een naamgenoot, hij heette dus ook Joost. Dat is wel zo ongeveer wat ik over mijn eerste levensjaren te vertellen heb.

Hoe hebt u het begin van de oorlog meegemaakt?

Niet, ik kan me daar niks van herinneren.

Zag u vliegtuigen overkomen?

… nee.

U bent al vrij vlug uitgezonden, naar een jeugdherberg. Wanneer bent u uitgezonden?

‘Tjongejonge wat heb je genoten’. Het was koud. Ik ben zes weken weggeweest, blijkbaar moest ik aankomen. Dat was niet gek, want ik stond te boek als iemand die zo mager was als een lat en die overal tussendoor kon kruipen. Blijkbaar viel ik gauw in de prijzen.

Hoe bent u er naartoe gegaan?

Geen idee.

En hoe bent u teruggekomen?

Ook geen idee. Dat zal wel in groepsverband geweest zijn. Ik denk per trein.

Kunt u zich herinneren of er vriendjes meegingen, uit de buurt of van school?

Nee, ik kan me er niets van herinneren.

Naar welke lagere school bent u gegaan?

Op de Beatrix-chool, op de Buijs Ballotsingel.

U woonde toen al in de Morsestraat?

worden.

Was het een openbare school?

..bestuurder is, hij is rustig

ja,j

Maar er waren volgens mij veel Joodse mensen die

Cohen heetten, hè? Dat was wel een hele gangbare naam

Ja natuurlijk he

En dan stond ik op die brug. Iedere keer is dat zo. Nou ja.

Bij de defilé van de koningin, was dat natuurlijk op een andere plaats.

Ik heb een rollator heb ik zeker gezien omdat ik een evenwichtsstoornis heb ook

Ja. Want u bent geboren in 1921

Ja, in Bochol

In Bochelt, ja. Dat ligt dus redelijk dicht tegen Nederland aan

Nee, nee. Bocholt ligt tegen.. Bochum ligt in het Rührgebied

Oke in het licht in Rührgebied

Bochum ligt in het Rührgebied

Ja, Niet zo ver van Dortmund

Nee ook niet hoor.

Van Dortmund misschien twintig kilometer, maar van Dorsten ongeveer dertig kilometer

Oké. Ja,ja. En kunt u..wat voor een beroep deed u vader

Mijn vader, die was Oberzoll-commissaris

Wat is dat

Ik stel gewoon vragen en praat vrijuit wat je wilt vertellen.

En als ik denk van..dan vraag ik het gewoon op gegeven moment

en dan gaat het gewoon weer even een andere kant op dan.

Wij krijgen de kan erbij. Nou dat vind ik heel aardig van je.

Thijs je was, je bent in 1925 geboren hè

Ja

En je was dus vijftien toen de oorlog uitbrak

15 brak de oorlog uit ja

En jij werkte toen bij Rijkswaterstaat? Klopt dat

Nee, nee

Oké

Want ik kwam van de lagere school af en de eerste

werkgever was de Castricummerkrant bij de drukkerij.

En dan verdiende ik 2 gulden en 50 cent.

Daarvandaan, want daar ging ik ook gauw vandaan, ging ik van boeren en tuinders

En toen op een gegeven ogenblik belandde ik in Uitgeest bij een timmerwerk fabriek.

En daar maakte we.. Dat noemden we een stokfabriek omdat ze daar allemaal ja

vlakke stokken maakten, tentstokken, stokken voor schoffels en allemaal dat

Oké

Maar ik stapte daar binnen en ik was altijd aan buitenwerk gewend. Een stof en een herrie.

Wat, hoe oud, wanneer bent u geboren?

1931

1931

Ja.

Ja. Dus u was 9 jaar..

Ik was 9 jaar ja..

Toen de oorlog uitbrak.

Ja, ja.

En u woonde hier?

Ja.

Had u broers of zussen?

Ja ik had 6 zusters en 4 broers. Met mijn ouders woonden we hier dus.

Ja. En u was de jongste of de oudste?

Nee, nee, nee. Ik was de middelste.

Ja. Oké.

De middelste.

Ja. En wat voor een boerderij was dit? Wat voor boerderij? Hadden jullie dieren?

Drijven koeien..

Ja.

Koeien en schapen en nou ja dat was het. Kippen.

“Schiedamse Bleekneusjes”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 2 december 2009. Ik zit tegenover meneer Dekker.

Wanneer bent u geboren?

Op 11 juli 1935.

è?

Ik ben niet in Schiedam geboren, in Dordrecht ben ik geboren.

Hebt u daar de hele tijd gewoond voordat u naar Schiedam ging?

Ja, in 1940 zijn we naar Schiedam verhuisd, dus ik heb daar een kleine vijf jaar gewoond.

è?

Ja, aan borstkanker. Haar heb ik eigenlijk nooit gekend in de zin dat ik me haar niet voor de geest kan halen.

U hebt helemaal geen herinnering aan haar.

Nee, nee. Ik denk dat ze de laatste twee jaar van haar ziekte in het ziekenhuis heeft gelegen, zodoende.

è?

’39.

Nog net geen 4.

…

U had nog een oudere zus en een broer?

’s dat ik samen met mijn zus loop, maar (…) ik heb daar geen beeld van zelf. (…) Mijn broer is dus anderhalf jaar ouder en die is dus een aantal jaren geleden overleden. En dat meisje zit nu in een verzorgingstehuis, die is 85 geworden dit jaar en die begint een klein beetje vreemd te doen.

Dat mag op die leeftijd, natuurlijk.

Ja.

’39 al. Klopt dat?

“Schiedamse Bleekneusjes”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 6 november 2009. Ik zit tegenover mevrouw Reekers-Lems.

Zoals u hoort, heb ik last van mijn stem. Ik probeer mijn uiterste best te doen om me verstaanbaar temaken. Ik neem aan dat dit gaat lukken.

Tegenover mij zit mevrouw Henny Reekers-Lems. Zij is geboren op 10 november 1935.

Dat klopt.

Wat kunt u zich nog herinneren van de meidagen, de begindagen van de oorlog?

n jaar of twee, drie een kabbelend leventje toch gebleven. (…) Ik zat toen al op de kleuterschool.

ïstraat?

Ik woonde in de Galileistraat, ja.

Hadden jullie een bovenhuis?

Een bovenwoning.

En u was met vijf kinderen?

’n drieën over thuis. Mijn oudste zus en mijn oudste broer, die waren getrouwd.

Wat was de volgorde?

… helemaal in het begin… Ik zeg nou dat mijn broer was getrouwd, maar die is ín de oorlog getrouwd. Ja, zie je dat dat ook…

Hoeveel scheelde u met uw broer en zus?

Ik scheel met mijn zus 18 jaar en tussen mijn broer en mijn zus zat nog een jongetje, die is jong overleden, dus die heb ik niet gekend. Maar mijn broer is nu 86, dus ik scheelde 12 jaar met mijn oudste broer, ja. En dan kwam er nog een broer, die zat heel kort op hem. En dan zat er 9 jaar tussen en toen kwamen dus mijn broer die boven mij zat, anderhalf jaar ouder dan ik, en dan mijn persoontje.

En op het moment dat de oorlog uitbrak was alleen uw zus al weg.

Ja, die was net voor de oorlog getrouwd. Haar baby is geboren tijdens het bombardement van Rotterdam ja, daaromtrent.

Waar woonde die?

Die woonde in Rotterdam-Zuid.

“Schiedamse Bleekneusjes”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 17 november 2009. Ik zit tegenover meneer Menke.

Meneer Menke, u bent geboren op 4 april 1937. Waar bent u geboren?

In Schiedam, op de Wattstraat. In de Wattstraat, ja.

En daarna bent u verhuisd?

Naar de Oosterstraat. En van de Oosterstraat ben ik verhuisd naar de Franklinstraat. En van de Franklinstraat ben ik getrouwd, weer terug naar de Wattstraat. En in de Wattstraat hebben we zes jaar gewoond en toen zijn we verhuisd naar de Damlaan. Nog meer?

…) U bent dus geboren in de Wattstraat en daarna naar de Franklin- of de Oosterstraat?

De Oosterstraat.

En in de Oosterstraat hebt u ook de oorlog meegemaakt?

In de Wattstraat heb ik het begin van de oorlog meegemaakt.

U was volgens mij de oudste.

Nee, ik heb een broer boven me.

Hoeveel jaar ouder was hij?

Drie, drie jaren.

Dan bent u de tweede in het gezin. En onder u kwam nog een zus?

Ja. Nee, een broer die dood is.

Hoeveel scheelde die broer met u?

Drie jaar.

U hebt dus een broer van drie jaar ouder en een broer van drie jaar jonger.

Ja.

Uw zus is geboren in 1944?

heb ik last van mijn stem. Ik probeer mijn uiterste best te doen om me verstaanbaar temaken. Ik neem aan dat dit gaat lukken.

U was nog maar 2 jaar toen de oorlog begon?

Ja, ik ben van 6 juni 1938, dus dat is bijna 2 jaar.

Wat zijn uw eerste herinneringen?

‘43. Toen werd ik op de Broersvest, daar woonde ik, naar boven geroepen door de bovenburen, althans mijn ouders, die namen mij mee en toen konden we zo op het dak de vlammenzee zien boven Rotterdam-West.

Was dat het zogeheten vergeten bombardement?

ele bombardement was dus het eerste wat ik in feite meemaakte van de oorlog.

Wat zijn uw verdere herinneringen, bijvoorbeeld de kleuterschool?

- die nog op huisvuil liep - werd gebombardeerd… niet gebombardeerd, maar ondermijnd en in de lucht gevlogen. Dus toen was er helemaal geen stroom meer, ook op school niet.

Even terug naar de kleuterschool. U bent wel naar de kleuterschool gegaan?

Ik ben wel naar de kleuterschool geweest, ja.

Wat herinnert u zich daarvan?

öbelwerk. De kleuterschool was dus niet voorbereiding op lezen en schrijven - lezen en schrijven moest je leren op de lagere school, wat nu de basisschool vanaf groep drie is. Ik heb mijzelf dus lezen en schrijven geleerd.

Hoe hebt u dat gedaan?

Vanuit boeken overgenomen en geluisterd naar wat de mensen zeiden. Mijn vader en moeder konden mij wat dat betreft niet instrueren. Die deden dat niet, want dat moest op school gebeuren. Dus ik heb mijzelf dus maar aangeleerd om met lettertjes zo, met hoofdletters, primitief te schrijven. En lezen ook.

U woonde op de Broersvest.

Ik woonde op de Broersvest boven Schrijver.

Was dat een bovenwoning?

’s Nachts hoorde je het gebrom en zag je dus – hoewel er verduistering was keek ik even opzij – zag je de vliegtuigen overvliegen. Overdag kwamen de Amerikaanse vliegtuigen over om bijvoorbeeld Wilton-Fijenoord te bombarderen. En ook op het Emmaplein is wel eens een bom gevallen.

Wanneer?

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 15 september 2009. Ik zit tegenover meneer Van Woerekom.

Meneer Van Woerekom, we zullen eens even starten in de Gorzen, want daar hebt u lange tijd gewoond. Of was het zo dat u ergens anders bent geboren in 1931?

In 1931 ja, in Amsterdam geboren.

En wanneer bent u verhuisd naar Schiedam?

‘41. Mijn vader was bakker en het pand dat ze betrokken dat was een bakkerij geweest, maar die had drie jaren stil gestaan. Dus ze zijn daar opnieuw gestart met een bakkerij-uitrusting van mijn grootvader, die was ook bakker.

Wat was de directe aanleiding om te gaan verhuizen?

begonnen in Schiedam.

Was het zo dat het woonhuis en de bakkerij in hetzelfde pand waren?

Ja, dat liep in elkaar over, zeg maar. De bakkerij met oven was aangebouwd achter het pand, het was een winkelpand met aanbouw.

En woonde u dan boven de bakkerij?

Met mijn broer had ik een kamer, dat was alweer voorbij de bakkerij, zeg maar, van het naastliggende pand een achterkamer. Het was allemaal hutje mutje, want veel ruimte hadden we niet. Het was een winkel met daarachter een woonkamer met bedstee, dan een kleine keuken, en de rest was verbouwd tot bakkerij.

En u sliep dan in het pand ernaast?

Ja, dus je moest altijd de bakkerij door om in onze kamer te komen.

En uw ouders, sliepen die in de bedstee?

Die sliepen dus in de bedstee en ik had nog een jonger zusje, die had een opkamer boven de bakkerij. Daar was nog een kleine kamer.

Dus het gezin bestond uit vader, moeder en drie kinderen?

En drie kinderen, ja.

En wat was de volgorde van de kinderen?

Ik was de middelste. Mijn broer was anderhalf jaar ouder en mijn zusje was vier jaar jonger.

Wat herinnert u zich van de verhuizing naar de Beierlandsestraat?

“Schiedamse kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 11 september 2009. Ik zit tegenover meneer Landsbergen.

U bent in 1929 geboren, dus u was ongeveer 11 jaar toen de oorlog begon.

Ja.

óór de oorlog? Waar woonde u en wat deed u zoal?

è. Toen de oorlog uitbrak, zat ik op de Mulo in de Nassaulaan, bij de Broeders van Maastricht. En ja, dat heb ik eigenlijk al niet helemaal afgemaakt, doordat in die tijd nogal beslag werd gelegd door de Duitsers op scholen voor inwoning van militairen en dergelijke.

Voordat de oorlog begon, waar woonde u toen?

In de Boerhaavelaan.

Het was een redelijk groot gezin.

Ja, we hadden vader en moeder en zeven kinderen. Vier jongens en drie meiden.

één na jongste?

één na de jongste, ja. En bij ons zat het knelpunt kennelijk doordat er zo weinig eten was.

óór de oorlog maar beginnen. (…) Wat was het beroep van uw vader?

Die was boekhouder.

Waar was hij boekhouder?

één baas gehad.

én baas? Dat is wel heel uitzonderlijk.

– of hij dat ooit gedaan heeft, weet ik niet – dan komt de naam van mijn vader en dan staat erachter staat: boekhouder Molijn.

Ja, ja.

Wie dat gedaan heeft weet ik niet.

óg zit.

“Schiedamse Kinderen op stap”. Een project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS. Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 12 oktober 2009. Ik zit tegenover mevrouw Blitz-Homs.

U bent geboren op 1 januari 1931.

Ja, in Rotterdam.

Wanneer bent u naar Schiedam verhuisd?

aar is mijn zusje geboren - mijn zusje Miep, die tweeëneenhalf jaar na mij kwam. Toen werd daar het huis te klein en zijn we naar de Warande gegaan, als ik het goed heb Warande 26 en daar is mijn jongste broertje geboren: Koen.

Hoeveel scheelt hij met u?

’39, januari ’39.

U hebt drie broers en twee zussen?

Juist.

Kunt u vertellen hoe het rijtje is?

’26, mijn zusje Nel is geboren in ’27, ook december. De volgende was mijn broer Hans, die heeft er twee jaar over gedaan, dus die is in januari ’29 geboren. Toen kwam ik, januari ’31, Miep augustus ’33 en Koen januari ’39. En toen woonden we in de Warande, bij de laatste.

Toen u in de Warande woonde, was u ook op een leeftijd dat u naar de kleuterschool ging.

Jazeker wel. We gingen naar de kleuterschool tegenover de molen. De Westermolen is dat geloof ik, bij de Kethelstraat, bij het Kippenbruggetje.

De Walvis?

éél griezelig, een beetje modderig en dan kon je dan onder die boog lopen. Daar ben ik op de kleuterschool geweest.

Het was een katholieke kleuterschool?

…

Hoe heette de katholieke kleuterschool?

…

Ik zal er even over nadenken, volgens mij weet ik het. Wat kunt u zich nog van de kleuterschool herinneren?

..zien, maar hij vertelde dat

Ja

Tegen me. Hoe dat ging

Ik weet niet of er nog zoons van de vorige strandvonder leven.

Die heeft in de oorlog toch ook het een en ander gedaan

Ja. Je bedoelt van Egmond

Nee. Hier van Castricum, van Schermer

Nee

Zijn die zoons ook overleden

Ja die zoons zijn overleden. Zover als ik weet. Want ik heb nog.

O ja

Want ik heb nog geïnformeerd

met dat snoer.

Als u, als u op gaat nemen zegt u het maar hoor

Ja

Ja is goed hoor

Stop ik met mijn gesprek want als ik dat weer moet herhalen of wat

Ja dat is niks

Kijk en als ik eenmaal aan het praten ben, dan komt dat

Merendeel komt weer naar boven hè

Maar eventjes nog een paar dingetjes te weten van.. hoe oud u precies bent bijvoorbeeld? Eventjes een paar algemene dingetjes dat ik het even goed kan plaatsen

J

Klopt het dat u van 1921 bent

1920

1920. Ja

22 -6-2

22 -6-20 oke. Zomer geboren. Ja goh En jullie woonden in Bakkum

Ja

Waar woonden jullie

Aan de Oldenbarneveldsweg

Ja. Ja. Nou heb ik eventjes- gister fietste ik er no

J

é Borst klopt dat

Ja. J

En dan loopt hij nog voor mijn gevoel is dat een ander straatje waar nu ook garage de Winter zit

Ja hij loopt dus vanaf het postkantoor zeggen wij vroeger dan, van de Stetweg af, zo en dan loopt hij hier aan de hoek toe he. *wijst met vinger naar buiten*

Oh ja precies. En waar woonden jullie dan

Op 19 het huis staat er nog

Het is een dubbel huis, staat dus net als u de Juwestraat (Van Uytrechtlaan) uitkomt rechts

Rechts, is dat bij dat restaurant? Dat chique restaurant

Dit is een interview in het kader van “Schiedamse Bleekneusjes”. Een

project van het Gemeentearchief Schiedam in het kader van Erfgoed van

de oorlog een project dat subsidie krijgt van het ministerie van WVS.

Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer. Het is vandaag 1 december 2009.

Ik zit tegenover meneer Blijerveld.

Mijnheer Joop Bleijerveld, u bent geboren op 27 december 1933.

Jawel.

Bent u geboren in Schiedam?

Ik ben geboren in Schiedam, in het Noletziekenhuis toentertijd.

Dat is inmiddels ook alweer afgebroken.

Ik heb ook verder mijn jeugd in Schiedam verder doorgebracht.

U woonde al die tijd op de Vlaardingerdijk?

Ja.

Mijn vader heeft toen een zaak gestart, in 1928, eigenlijk middenin de crisistijd ook

toen, en daar is hij begonnen en daar ben ik na een goed jaar ben ik daar geboren.

U heeft één broer en die is een heel stuk jonger,hè?

Ja, die is zes jaar jonger dan ik.

Wanneer is hij geboren?

Die is 26 december jarig.

In welk jaar?

Mijnheer Van Tricht, u bent in 1936 geboren als ik het goed heb

op 25 mei 1936 en u was nog heel jong toen de oorlog uitbrak.

Kunt u zich de meidagen van 1940 nog herinneren?

Niet in eerste instantie, wel later.

Toen eenmaal de oorlog een paar jaar bezig was, daar kan ik me nog wel een heleboel

van herinneren, omdat je toen ook de honger aan zag komen bij een aantal mensen.

En ook het marcheren van de Duitse Wehrmacht, die in Schiedam meer grip nam op grote fabrieken.

Ook bakkerij Goemans op de Nieuwe Haven werd in beslag genomen en daar werd de Duitse Kuch gebakken.

Bij sommige Duitsers hebben we dat wel eens gekregen: een stuk worst of een brood.

Maar je kon ook wel eens een schop onder je kont krijgen en dat was minder prettig.

U bent waarschijnlijk toch nog naar de kleuterschool gegaan.

Ik ben naar de kleuterschool gegaan, op de Laan.

Op de Nieuwe Plantage?

Ja, waar het kinderweeshuis was.

En hoe vond u het op de kleuterschool?

Daar heb ik eigenlijk niet zoveel van meegekregen, omdat vanaf mijn

vierde, vijfde jaar de astma kwam opzetten en ik heel erg veel ziek was

en het te benauwd had om naar school te kunnen lopen of wat dan ook.

Wat hield dat in, ziek zijn? Wat gebeurde er dan met uw lichaam?

Nou, ik kreeg geen adem, ik was heel erg kortademig en slapen ging moeilijk.

Dus u was 19 toen de oorlog uitbrak?

Ja. Toen was ik een jongeling die een beetje verkering had al.

Maar toen moesten de mensen uit Castricum hier al vandaan.

Toen moesten alle mensen uit Castricum vandaan die niet voor de voedselvoorziening werkten.

Ja.

En die boeren kregen allemaal een ausweis want die moesten voor de voedselvoorziening werken.

Want als een soldaat geen eten krijgt is er geen soldaat meer, laat ik het zo zeggen.

En ik moet zeggen dat eigenlijk voor de oorlog hebben ze eigenlijk een zekere Zeeuwse

meneer Deterding Die heeft ooit hier dan veel vleeskoeien gekocht dus daar hebben wij

nooit geen erg in gehad, dus ze hadden dat soldatenvoer eigenlijk allang al klaargemaakt.

Ohja?

In grote hoeveelheden waarschijnlijk want die legers moesten wel eten en ik moet wel boer zijn.

Maargoed, dat is..

Jullie woonden hier op de boerderij, met hoeveel kinderen? Om eventjes eh..

Vijf.

Vijf kinderen?

Vier mannen en een vrouw.

En was u de jongste of de oudste?

Ik was de middelste.

Middelste.

Ik wil het vooral hebben over de periode dat u in Castricum was

Ja dat ga ik vertelle

Euhm, wist u dat er in Castricum in de tijd dat u daar

werkteen woonde, dat er ook joodse mensen ondergedoken zaten

Nee, wist ik niet, nee. Ik weet ook niet of in Nederland veel joden waren

Ja

Ik weet wel, maar dat hoort er eigenlijk nu niet bij, ik weet wel dat euhm,

naar m’n schoonouders, ieder jaar twee of drie keer kwam een jood, Doof heette

die, dat weet ik al die kwam iedere jaar twee of drie keer enen mijn vrouw

kwam uit een grote gezin met veertien kinderen en der waren vijf jongens.

En dan kwam hij met euhm stof hoe heet dat nog, met euhm, duch, met euh

Stoffen, doeke

Ja ja, doeke

Euhm aus aus [mo..] weet u wel.

En dan hebben we wat uitgezocht, en die kwam, die had een kleermaker, en hij

die deze jood, die diens deze kleermaker die had een zaak in Amsterdam he.

Kijk hun hadden altijd, die was altijd prima ja.

En met joden,ik was toch met joden ook op school op een gymnasium in Bochum heb ik dat niet ve.

Ja heeft u vertel

Maar in de dienst, dat durf ik niet te zeggen hoor, dat weet ik niet