Wil je wat vertellen over je gezin, waar kom je precies vandaan, wat is je achtergrond.

Vertel daar eens over.

Sorry, maar ik begrijp je niet. Wat bedoel je? Mijn familie is Joods.

Mijn moeder heette Elly, maar dat was haar roepnaam. Maar werkelijke naam was Ester Sara.

Mijn vader heette Sal. Ik heet Eduard Leuw, ik ben ik 1942 geboren, ik heb twee zussen.

We ze allemaal samen ondergedoken, wel op verschillende plaatsen, dat wel.

Waren je ouders doof of horend?

Horend.

(Interview wordt stopgezet. Moeilijke communicatie.)

Maar vertel eens wat over jezelf. Waar ben je geboren, wanneer ben je geboren. Wat is jouw naam?

Mijn naam is Eduard, Eduard Leuw. Ik ben geboren in Amsterdam in 1942, in september.

Wat was de naam van jouw ouders? Heb je nog broers of zussen?

Mijn moeder heette Esther Sara. Mijn vader heette Salomon.

Mijn oudste zus, Rene en Henriette (Bertje). Heel de familie was Joods.

Waren jullie echt joods opgevoed?

Nee, dat niet.

Maar waren jullie doof of horend?

Nee, ik was de enige die doof was. De rest was allemaal horend.

Toen de oorlog begon, je bent toen ondergedoken. Vertel daar eens wat over.

Ik was 6 maanden oud en iemand van de Rode Kruis die heeft mij toen meegenomen naar Limburg.

Kunt u kort vertellen hoe u familieverband is met elkaar?

Mijn moeder en haar moeder zijn zusters. En ik ben geboren in Antwerpen. Anna ook.

En u bent van vroegs af aan met elkaar opgegroeid?

Ja vanaf het begin, ik was de eerste die haar verstaan heeft. Kinderen onder elkaar.

Vertelt u kort even hoe u, bent samen vanuit Mechelen naar Auschwitz gegaan?

Ik kwam in Mechelen en daar heb ik Anna ontmoet. En toen zijn we altijd samen gebleven.

Geen minuut was ze alleen en ik was ook niet alleen. Altijd samen. Het was heel hard.

Want ze mochten niet weten dat ze niet kon horen.

En dat was moeilijk voor alles te vertellen, maar het ging.

Kunt u vertellen hoe u Anna, zij was doof. Het was voor dove mensen heel moeilijk, vertelt u.

En dan riepen ze aan haar dat ze te hard liep, en dan moest

ik haar gauw vertellen anders krijgen we nog slagen erbij.

We waren zo aan elkaar gewend.

Ze begreep alles snel, het was vreselijk, ze miste haar ouders,

ik miste mijn ouders, maar we wisten niet wat er gebeurde.

En op een dag zag ze haar jurk, die haar moeder gebreid had. Ik dacht dat ze wild werd.

Dan dacht ze dat ze haar vermoord hadden, hoe konden ze anders haar kleren gepakt hebben?

Het is niet te vertellen.

Als u op appel stond, de nummers werden afgeroepen, dat u het voor haar moest vertellen.

Wan zij kon niet horen.

Kan je iets over je achtergrond en familie vertellen?

maar dat was zon enorme herrie, door al het gehuil van die kinderen, daarom werden we uit elkaar gehaald. En ik ben toen daar terecht gekomen. Met mijn kinderwagen, met mijn naam en een lijstje en luiers, enz. Mijn moeder kwam drie maal per dag bij mij op de crèche om borstvoeding te geven.

Nou, en ik was, ik had het heel goed bij mijn ouders in Limburg.

geschreven en mij gevraagd of ik jou wilde uitleggen omdat je ouders niet wisten hoe ze dat moesten uitleggen.’

het feit dat ze mijn pleegmoeder is. Toch leek ik erop. Misschien door het opgroeien, ook die spleet tussen de voortanden, hadden we allemaal. Ik vind dat leuke herinneringen, ja.

…

boven. Die was heel blij om zijn klasgenootjes weer te zien en de klasgenootjes waren heel blij om Flip weer te zien. Het was maar 10 minuten, maar goed. Ik heb gehoord dat dat op het bruiloftfeest van mensen die toen in die klas hadden gezeten, dus dat wel een leuke…

Het einde van het verhaal van die vishengel heb ik niet gehoord.

wel verzwakt dat contact. Mijn oom is 25 jaar geleden overleden aan een hartaanval. Mijn tante leeft nog en wordt 91/92. En ik heb een soms drie keer per jaar contact met haar. Alleen op haar verjaardag ben ik er altijd. En soms kom ik nog extra. En dan hoor ik ook over hun situatie enz.

Hoe was de opvoeding in het pleeggezin?

nen toen kwamen al die dingen langzaamaan naar boven. Ik werd me er steeds meer bewust van ook van de gevoelens waarmee ik zat. Dus niet als klein kind maar later.

Hoe ging de communicatie binnen het gezin?

Mijn pleegouders die waren meer oraal. Maar ik had ook geen behoefte om met hen te gebaren. Ik kon ze goed verstaan, ze articuleerde heel goed. En ik nam af en toe dove vrienden van school mee en die gingen dan ergens zitten en dan hadden ze niet eens in de gaten dat mijn moeder doof was. Ze gebruikte het ook meer als een ondersteuning van, niet zozeer als en complete taal. Ik heb verder niets te klagen over mijn pleegouders, helemaal niets.

Hoe voelde het om ineens terug te gaan naar Amsterdam?

eft je wel veel meer een beeld als je ze kunt aanwijzen. Ik zie dat ik veel op mijn moeder lijk ook. Maar hoe ouder ik word, begin ik iets meer naar mijn vader te neigen.

Zou je in een of twee zinnen kunnen zeggen hoe je aankijkt tegen alles wat je hebt meegemaakt?

lij dat ik in de stichting zit.

Wat betekent dat voor jou dan?

Op een gegeven moment is het ook uitvoering. Je hoort een hele hoop verhalen, maar ik wil dat er iets visueels komt, bijvoorbeeld een monument. En ja, daar wachten we echt op. Je moet wachten tot je genoeg geld binnen hebt voordat je dat kunt beslissen.

Ben jij getrouwd, heb je kinderen?

Wilt u iets over uzelf vertellen.

Mijn naam is Lea.

Waar ken je Anna van?

Toen ik op school kwam was ik 7 jaar. En daar heb ik Anna leren kennen.

Dus jullie kenden elkaar niet…

Ik was vroeger horend en op 6-jarige leeftijd ben ik doof geworden,

vandaar dat ik ook pas op latere leeftijd op de dovenschool kwam.

Je bent zelf Joods?

Ja, ik ben Joods.

Uit wat voor gezin kwam je?

Vader en moeder, de hele familie was Joods.

Waren jullie echt een gelovig gezin?

We waren gewoon Joods, niet echt heel diep gelovig dat niet.

Jullie zijn samen opgegroeid op de dovenschool, daar kennen jullie elkaar van.

Wat deden jullie in de pauze? Speelden jullie samen?

We zaten altijd in dezelfde klas.

Jullie zaten samen op een dove school, moesten jullie niet bidden?

Ja, want we zaten op een katholieke school, want we waren de enige Jodinnen in de klas.

Op zaterdag gingen we naar huis, want zondag gingen we naar de kerk.

Maar wij gingen natuurlijk niet naar de kerk.

“Ik ben Daan Pronk, geboren 30 mei 1922 in de Jan van Houtstraat op Scheveningen.”

“U uh bent in de oorlog blijven doorvissen. Hoe ging dat in de oorlog, het vissen?”

“In de oorlog uh, we hadden natuurlijk uh, toen de oorlog uitbrak, toen voeren

we op een haringlogger en toen moesten al de schepen, die moesten naar huis komen.

En toen werden we, ja, het was prachtig weer. Dat jaar werd er toevallig heel weinig gevangen.

En toen zijn we allemaal naar huis gegaan en foto’s zijn er,

dan zie je de schepen zie je allemaal achter elkaar binnenkomen.

Ja en toen hadden we het met de visserij hadden we het voorlopig in.”

“Dat was in 1940?”

“Dat was in 1940, september 1940.

Maar de voorgeschiedenis, die uh, waren we aan de Vleet en toen zagen we

die grote Engelse oorlogsschepen die zagen we als wilden heen en weer varen.

Die, ze noemden ‘m trednose, ken dat, zoiets.

Mmm (schudt met hoofd). Die hele grote dingen, toen dachten wel, hé dat is uh, dat is niet joker.

En op een gegeven moment, toen ging al die Duitse loggers gingen naar huis toe.

En toen naderhand uh ja, toen ging door de radio heen, dat uh, oorlog uitgebroken was.

En toen, dat was de oorlog met Duitsland hoor, Duitsland Engeland. Niet nog met Nederland.

Want met Nederland, toen uh, toen Nederland in de oorlog

kwam toen waren enkel een paar trogloggers waren d’r in zee.

Die niet op verse vis visten, want toen was de haringvisserij

“We zitten hier uhm bij Jaap Vrolijk, die een deel van de oorlog in Scheveningen kon blijven wonen, toen alle bewoners al waren vertrokken. Meneer Vrolijk vertelt u eens, wat voor bedrijf, wanneer bent u geboren en wat voor bedrijf had uw vader?”

“Ik ben uh geboren op Scheveningen, op 13 november 1926. En mijn vader had hier dus een bedrijf uh voor uh zeilmakerij, zonwering en een winkel van oudsher van scheepsbenodigdheden en dat is later luxer geworden, voor kamperen en watersport.”

“Maar dat was in die tijd nog niet?”

allerlei dingen uh, zeildoeken, stukjes stijf noemden we dat, die ze in de kragen van de schoudermantels deden.”

“Van de Scheveningse klederdracht?”

“Van de Scheveningse klederdracht en zo was het, ja, hoofdzakelijk voor de visserij dan die uh, de kleding.”

“Was het een groot bedrijf?”

ak gewerkt.”

“Oké.”

“En ik heb zelfs, zelfs toen ik begon ook nog met van die ouwe, oudjes uh moeten werken, ja.”

“Herinnert u zich iets van het moment dat uh, dat de oorlog uitbrak?”

werden dan ook nog uh, uh gemitrailleerd door uh Duitse jagers, ja.”

“Terwijl die heren instapten?”

rlijk. Dus toen heb ik verder niks meer van gezien, maar ik weet wel dat daar allemaal hoog waardigheidsbekleders van strand vertrokken zijn en ook dat er uhm vliegtuigen kapotgeschoten zijn door de Duitsers.”

“Er was een vliegtuig waarmee ze vertrokken?”

“Nee, dat zijn er wel een paar geweest, maar ik heb er te weinig van gezien omdat ik w-weggejaagd werd.”

“Ja.”

“Want ja, wat was ik toen hè, uh ‘40, ik was veertien jaar.”

“Ja. Wat merkte u van uh… Van het begin van de bezetting? Zag je veel soldaten op straat, kwamen die ook in de winkel of…?”

erkte weet ik niet, maar dat, die lucht die herinner ik mij nog, die geur. Maar ja… verder is dat toen heel geleidelijk gegaan eigenlijk hè en moet eerlijk zeggen dat hier in Scheveningen en Den Haag het gewone leven weer werd opgepakt.”

Wie bent u en waar bent u geboren? Kunt u daar eens over vertellen?

Mijn naam is Wim Binnenhof, ik ben 12 december in 1926 ben ik geboren.

In Rotterdam, ik ben geboren in Rotterdam.

Komt u uit een dovenfamilie, of komt u uit een horende familie?

Mijn vader en moeder zijn horend, mijn broer is doof, ik

ben doof en ik ben nu ook getrouwd met een dove vrouw.

Ik heb twee kinderen en die zijn ook beide doof. En mijn kleinkinderen zijn ook twee dove kinderen.

En mijn achterkleindochter is horend.

U bent in Rotterdam geboren, dus u ging ook in Rotterdam naar school, toch?

Ik zat inderdaad op de Ammanschool in Rotterdam.

Zaten daar ook Joodse kinderen, vertelt u daar een wat over.

Er zaten inderdaad een paar joodse kinderen op school, voor de oorlog speelde we daar gewoon mee.

Maar tijdens de oorlog waren ze ineens weg, we hebben er

niks meer van gehoord en ze zijn ook nooit meer gekomen.

We hoorden er niks meer van.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen dat begon had u

toen heel veel informatie of wist u eigenlijk van niks?

Hoe wist u eigenlijk dat de oorlog was begonnen?

Op 10 mei zei mijn vader, kom opstaan de oorlog is begonnen en ik werd om 5 uur

wakker gemaakt en ik ging naar buiten en ik zag heel veel Duitse vliegtuigen.

Dit is het interview met Henri Zwaal in Ede.

Van wie bent u? Waar bent u geboren en wanneer bent u geboren?

Mijn naam is Henri Zwaal, ik ben 22 augustus 1929 geboren in Rotterdam in de wijk spangen.

Ik ben getrouwd met Corry Zwaal die komt uit Amsterdam.

Ik heb twee kinderen een zoon en een dochter en ik heb 6 kleinkinderen

en drie achterkleinkinderen en daar ben ik ontzettend trots op.

Waar heeft u op school gezeten?

Ik zat in Rotterdam op school op de RMI in 1933 ging

ik voor het eerst naar school, ik was toen 4 jaar.

Tot 1946, maar tijdens de oorlog ben ik twee jaar lang niet

naar school geweest, in die tijd heb ik ook weinig geleerd.

Toen ben ik ook gestopt op school en toen ben ik gaan werken in 1946.

Zaten er ook Joodse kinderen bij u op school?

Ja er waren inderdaad wel een paar joodse kinderen in

Rotterdam, maar ik wist toen niet dat het joodse kinderen waren.

Ik was toen nog heel jong en dat wist ik allemaal niet, allemaal onbewust.

Maar het waren gewoon joodse kinderen.

Maar ik vond het wel vreemd dat ze op een gegeven moment

niet meer naar school kwamen, maar begreep dat niet.

Later hoorde ik dat het joodse kinderen waren en dat ze daardoor zijn afgevoerd.

“Ik zit hier bij de heer Brinksma. Hij was in de Tweede Wereldoorlog uh werkzaam bij de Haagse politie. Misschien wilt u zich eerst voorstellen?”

“Ja, mijn naam is uh de heer Brinksma. Ben geboren in Sneek, 6 november 1922 en ik woon aan de Prins Mauritslaan.”

“Ik heb begrepen dat u in de Tweede Wereldoorlog onder andere bij de doorgangspost wacht moest houden die uhm toegang gaf tot de vesting Scheveningen.”

“Dat klopt.”

“Wat hield dat werk in?”

“Dat werk hield uh in, een eenvoudige zaak, het was uh, die vesting moest afgesloten. Scheveningen was uh ontruimd en uh mensen die dus in de vesting moesten zijn omdat ze

’n bewijs mochten ze binnenin, dat moesten wij controleren. Ook de bestuurders, ook de, de passagiers van de tram die daar uit moesten stappen uh werden daar gecontroleerd.”

“U heeft het over de doorgangspost aan de Scheveningseweg hè?”

“Uh, ja.”

“Bij het Promenadehotel?”

“Bij de Promenade en dan was er nog een doorgang, nog twee doorgangsposten, dat was bij de Conradkade en de Wittebrug. De Wittebrug is later afgebroken door die Duitsers.”

“Oké, de hele brug is toen verdwenen?”

“Ja.”

“Kunt u omschrijven hoe die doorgangspost er uitzag?”

“Ja, die doorgangspost dat was eenvoudig. Het was een uh een bunker stond iets verderop en voor de rest was het zo’n uh, zo’n betonnen muur uh tot aan, tot aan de Scheveningseweg. Zo

… een man of 20 die dus de vestingen zo per dag passeerden. Uh…”

“Dat is niet veel 20 mensen.”

“Dat is, dat is weinig. Dat was weinig, maar er was natuurlijk… De vesting was verder leeg, dus er was niks te zoeken. En uh voor de rest mocht niemand er in.”

“Probeerde wel eens mensen naar binnen te komen die daar niks te zoeken hadden?”

“Niet meegemaakt, nee. Waarschijnlijk uh is het toch zeker ook angst hè voor die Duitsers en een vesting die leeg was, je had er ook niks te zoeken, nee.”

Jij bent niet joods, kan je iets vertellen over je tijd op de dove school?

Allereerst, ik ben in Amsterdam geboren in 1935, in een katholiek gezin.

We woonden in de Jozef Israëls Kade in Amsterdam, uitkijkend op de Rivierenbuurt.

Vanaf dat ik twee jaar oud was ging ik naar de dovenschool

in Amsterdam in de joodse buurt, op de Ammanschool.

En dat was een openbare school voor leerlingen gezindten, religies, van alle geloven.

Joods, katholiek, het kwam allemaal bij elkaar op die school.

Ik was daar vanaf mijn tweede en ging daar naar school.

Toen de oorlog uitbrak was ik bijna 5 jaar, toen deze voorbij was ik dus bijna 10.

Ons huis, waar ik altijd speelde, van waar ik naar school ging, die route was voor mij heel gewoon.

Wat ik nog heel bijzonder vond is Duitse soldaten in een

grauwe uniformeren, de bezorgdheid van mijn moeder die keek.

De Amerikanen, hun vliegtuigen die overvlogen.

En de Duitsers die de stad overnamen en de honger van de Hongerwinter.

Maar in al die dingen In 1942 en 1943 is mij veel bijgebleven van wat ik toen zag.

Aan de overkant zagen we ‘s morgens gingen we naar de kerk, het was prachtig weer.

En ik zag ineens overal Duitse vrachtwagens voorbij rijden, motoren, en iedereen was heel gespannen.

Ze gingen over de bruggen. Het huis was aan het water. We konden het allemaal zien.

Ze zette de brug af, alles werd afgezet de hele wijk.

En daar zaten de joodse mensen, je ziet die Duitsers daar aan de deur bellen, deuren intrappen.

“We zitten hier bij de heer Cantius Geysel. Hij woonde in de buurt van de uh Antlantic Wall waar de tankgracht onder andere liep. Hij is, was van beroep musicus, zanger en uh is kort voor de oorlog naar uh Den Haag verhuisd. Wilt u zichzelf voorstellen?”

“Ja, mijn naam is Cantius Geysel, Cantius met een ‘c’. En ik ben 9 september 1928 geboren in Berlijn. Maar ik ben geen Duitser want dat was toen ook al zo dat dus de nationaliteit van je ouders die bepaalde ook de nationaliteit van de kinderen, dat was in tegenstelling tot de Engelsen.”

ingen regisseren, want hij was General Tonmeister en dirigent. Dus hij gaat zo, zowel dus het uh orkest, waar ‘ie dus de uitzendingen mee verzorgde met echt muziek, maar dan was er bijvoorbeeld een redevoering van Goebels en die werd ook daar opgenomen.”

“Dat was in Berlijn?”

“In Berlijn allemaal.”

“Want daar bent u opgegroeid?”

sten ze niet, dat… Je staat al op de lijst voor een eventuele gegadigde voor het concentratiekamp , dus als je nu niet maakt dat je wegkomt, dan zit je dadelijk in het concentratiekamp. En toen is ‘ie dus acuut ondergedoken…”

“In Berlijn?”

oen wij dus hier de Duitsers kregen, dat is de inval van de, van de Duitsers, toen moest ‘ie opnieuw o-onderduiken, want hij stond dus nog steeds op die lijst om opgepakt te worden . En toen heeft ‘ie bij kennissen op het platteland gezeten ergens, ik weet niet.”

“Maar uw vader was wel Nederlander?”

“Ja, hij was echt een, echt een ras, ras Nederlander .”

“Maar hoe kwam hij dan in Berlijn eh, eh…?”

t bij de, bij een revue gezelschap, ja . Hij moest geld verdienen natuurlijk.”

“Uw vader is als eerste teruggekeerd naar Nederland…”

“Ja.”

“En later is de rest van het gezin…erachter gekomen?”

“Ja, is de rest van de familie… Ja mijn zuster is er gebleven, mijn oudste zuster, want die studeerde daar ook, maar uhm, die heeft toen de hele oorlog en alle ellende daarvan meegemaakt, maar die is inderdaad wel heelhuids thuisgekomen uiteindelijk.”

“Waar woonde u in de oorlog in Den Haag?”

ant zij zat daar met haar twee jongste kinderen. En uh, met z’n drieën zaten we daar dus. En nou ja, toen uh zijn we dus weer verhuisd later. Niet zo ver daarvandaan, maar toen kregen we een echte woning. In de Klimopstraat.”

“In de Klimopstraat?”

éon en Emiel Magnus. Léon is horend en Emile is slechthorend of doof. Eerst zou ik graag willen weten: waar komt de familie Magnus vandaan?

Uit Hamburg.

Jullie komen uit Hamburg en bent ook geboren in Hamburg. Kunt u iets vertellen, misschien dat ik eerst aan u vraag want u bent ouder. Dus iets vertellen over de familie Magnus Kort en waar die vandaan komt en wanneer die naar Holland is gekomen.

De familie Magnus heeft dus haar oorsprong in hamburg, heeft daar vele generaties gewoond en ik heb het geprobeerd uit te zoeken. Voor die tijd, of wanneer zij nu naar hamburg zijn gekomen is niet bekend, ook niet bij het bevolkingsregister in Hamburg.

De familie Magnus heeft zeker 8 a 10 generaties is Hamburg gewoond, wij kunnen geen andere stad vinden waar wij ooit vandaan zouden zijn gekomen. Ik spreek nu dus van de Magnussen, de moeder van mijn vader kwam uit Vurt uit Beieren, ook uit Duitsland. Mijn alles vaderlijke zijds kwam uit hamburg en mijn eigen moeder die kwam uit Frankfurt. Beide families waren door de generaties heen religieuze families, en daar is tot op de dag van heden nauwelijks ooit iemand van afgeweken.

Wanneer en waarom kwam de familie vanuit Hamburg naar Amsterdam?

Dat is eigenlijk een vrij logische zaak. Hitler was tussen 1933 aan de macht gekomen. De anti-joodse wet dat werd steeds sterker en schadelijker en steeds angstiger. Je werd op straat lastiggevallen, dus toen zijn de mensen per duizenden vertrokken. Het werd eerst bevordert door de Duitsers en pas later, tamelijk aan het beide, toen de oorlog uitbrak kon je dus al niet meer over de grens. Maar wij konden nog over de grens komen, je mocht niks meenemen. Ik geloof 10 duizend mark per persoon, maar er werd je niks aan de weg gelegd om te vertrekken. En dat begon dus bij ons ook in de familie, bij de zaak van mijn vader kreeg hij steeds meer problemen. Op een gegeven moment moest je gewoon.

Welk jaar was dat?

Eind 1937.

Dus toen is het gezin Magnus, met vader en moeder en hoeveel kinderen?

ë. Maar toen deed de Gestapo een inval bij de, in de zaak van mijn vader en toen begreep mijn moeder dat je dan direct weg moest wezen. Want ze probeerde altijd iets te vinden om je de gevangenis in te zetten. In diezelfde nacht is ze nog vertrokken.

Toen zijn jullie naar Amsterdam gekomen, toen is de jongste broer geboren in Amsterdam. Dat was in 1938?

Klopt.

Wat is er toen gebeurd? U vader had zaken, wat voor zaken had hij?

Hij deed in metalen. Hij kende zijn vak goed en hij kon dat hier vrij vlot en redelijk weer opbouwen, want hij deed internationale zaken. En de familie begon ook ze gelijk Nederlands te leren. Mijn oudere broer en ik gingen naar school en hij was een baby dus, hij deed nog niet veel.

Is hij doof geboren?

Nee.

Niet doof geboren. Hersenvliesontsteking. Dus doofheid komt niet voor in de familie Magnus?

Toevallig is dus mijn oudere broer door een zuurstofgebrek tijdens de geboorte zijn zijn hersens beschadigd en is hij ook doof geworden. Direct vanaf de geboorte. Het si een zeer ongelukkig co-incidence. Maar het is zo.

Wanneer zijn uw ouders er achtergekomen dat u doof was? Was dat meteen?

“Oké.”

“Nou, zeg het maar.”

“Misschien wilt u eerst uw uh, uw naam zeggen en uw uh geboortedatum?”

“Ik ben Nicolaas Arie Buijs en ik ben van 28 mei 1920.”

“Oké.”

“Ja, dus.”

“En uhm, u-u-uit wat voor gezin kwam u? Hoeveel broers en zussen had u?”

“Nou ik had inderdaad uh v, we waren met z’n vijven broers en zes zussen. Met z’n elven, ja.

Waarvan de meeste eigenlijk op Scheveningen geboren zijn hoor.

Maar ze uiteindelijk allemaal in Capelle aan de IJssel.”

“Daarvoor?”

“Daar kwam mijn moeder vandaan.

En mijn vader kwam van Krimpen, van de andere kant van de rivier, ja.”

“En wanneer is uw vader naar Scheveningen gekomen?”

“In ‘14, in ‘14 is ‘ie toen uh, begon de nieuwbouw.

Want die oude werf natuurlijk, die helling, daar was Klaas de Jong nog, waar we het

daarnet over hadden, de familie van mijn vrouw, de opa eigenlijk van mijn vrouw.

Die heeft daar nog voor de hellingwagens gezorgd, niet.

Dat was toen ook een pluk Reders zeg maar, die dat gezamenlijk opgezet hebben.”

“En de helling was de plek waar de schepen werden verbouwd en gerepareerd?”

“Oké. Goed uhm, we zitten hier met Gerrit Ros. Misschien wilt u zich eerst voorstellen?”

“Ik ben Gerrit Ros, geboren 10-11-1930 en ik woonde in de Zeezwaluwstraat.”

“Dat is in Duindorp?”

“Duindorp, ja.”

“Duindorp moest op zeker moment worden ontruimd door de

D, op last van de Duitsers, herinnert u zich dat nog?”

“Jazeker, herinner ik mij heel goed.”

“Hoe ging dat?”

“Nou het was uh negentieneen… nee, twee, eind tweeënveertig dat we daar vandaan

moesten en het was zo grappig was dat, omdat we in D-Duindorp woonde ik op nummer

12 en toen gingen we naar de Keizerstraat toe en het was het omgekeerde nummer, 21.

Dat was zal ik

maar zeggen boven de Sierkan.”

“De melkinrichting?”

“Melkinrichting ja, was beneden.

Maar de hele Keizerstraat, al die winkels waren allemaal leeg, want toen

werd die Atlantikwall in ’43, begin ’44 werd die Atlantikwall gebouwd, niet.

En toen moesten we daar ook vandaan en toen zijn we naar de Havenkade

gegaan, Havenkade 49.” IV: “Als we even teruggaan naar Duindorp,

herinnert u zich het moment dat het bericht kwam dat jullie weg moesten?”

“Ja. Ik ben Jochem Knoester.

En ik ben geboren twee twaalf tweeëndertig in de Schouwensestraat, Duindorp.”

“Waar woonde u in de tweede wereldoorlog?”

“Euhm, nou, vanuit de Schouwensestraat zijn we geëvacueerd naar de Noordwijkstraat.

Daar hebben we ongeveer anderhalf jaar gewoond.

En toen zijn we van daarvandaan naar de Katwijkstraat gegaan.”

“Herinnert U zich het moment dat jullie weg moesten uit euhh Duindorp? Hoe dat ging?”

“Ja. Ik kan me nog herinneren dat euhhm, dus dat we dus het bericht gekregen hadden om te verhuizen.

Dus euh de verhuis euhh….”

halers….”

“Op.. euhh gebeld, en met een kar met met euhh met houten wielen, zo als de

paard en wagens vroeger reden van de verhuisb… euhh zaak Immink zijn we verhuisd.

En ik heb dan, dat kan ik me nog herinneren dat euhh, me vader van de

haven een nieuwe ton haalde en dat we daar al de spullen ingestopt hebben.

Dat weet ik nog.”

“Ja ja. Die diende een beetje als verhuis..”

“Ja, verhuisdozen euh, Ja hoe dat vroeger ging dat weet ik

dus niet precies, maar dat kan ik me nog wel herinneren.

En een gedeelte daarvan, van onze huisboel, die werd euhm opgeslagen in Zoeterwoude.

Want we kwamen in een huis terecht, daar niet alles in

“We zitten hier bij de tweelingzussen Buijs- Den Dulk. Dames misschien wilt u zich eerst voorstellen?”

“Jij ben eers.”

“Bep, ik ben Bep Buijs – Den Dulk, ik ben geboren 13 juli 1924.”

“En ik ben Rie Buijs – Den Dulk, ook 13 juli 1924, ja?”

“Oké. Uhm, jullie w-woonden in Scheveningen en uh terwijl het overgrote deel van de bevolking wegmoest, omdat het hier Sperrgebiet werd, mochten jullie blijven. Kunt u iets vertellen, waar woonde u en weten jullie waarom jullie mochten blijven?”

“Nou, wij woonden in de Tulpstraat 35. We moesten oorspronkelijk ook weg, maar doordat mijn vader met de visserij verbonden was…”

“Rederij.”

“… en toen mochten we weer blijven. Maar we woonden eigenlijk op een gegeven moment maar alleen in de hele straat.”

“Omdat de meeste mensen weg moesten. Ja. Wat deed uw vader precies?”

“Die had een rederij en rokerij. En nu aan de Dr. Lelykade, later, vroeger in de Weststraat.”

“En in de oorlog was die aan de Dr. Lelykade?”

“Lelykade, ja.”

“En wat hield dat, wat hield dat in, had ‘ie eigen schepen?”

“Hij had twee eigen schepen en daar was verder een rokerij. Bokkum roken en alles, ook voor buitenland.”

“En was het een groot bedrijf?”

“Nou, niet zo groot.”

“Redelijk, niet zo gek groot. Ja.”

“Want hoeveel mensen werkten daar?”

“Nou ja, je hebt…”

“Zes denk ik.”

“Oké, nou hij loopt.

Uhm, we zitten hier bij mevrouw Noordervliet-Jol en uhm, zij

wil vertellen over uh Scheveningen in de Tweede Wereldoorlog.”

“Ja, zoals u al hoorde, mij naam is Nel Noordervliet-Jol.

Geboren in Scheveningen op 7 november 1918.

Mijn verhaal over de vesting Scheveningen begint in april 1943.

Toen kregen wij een bericht thuis dat we moesten evacueren want de Duitsers

wilden het gebied van Scheveningen langs de kust grotendeels ontruimen.

(Geluid verdwijnt even) een bericht waar we heen moesten en dat was een straat in het Laakkwartier.

Toen kwamen niet uit een dergelijk gebied als het Laakkwartier, dus mijn vader

ging er st, had direct overdenken om een ergens anders een onderkomen te vinden.

Nu is het zo dat in Wassenaar een heleboel mensen woonden die niet economisch gebonden

waren aan die plaats en er werd dus bepaald dat deze mensen maar elders moesten verhuizen.

En zo kwam er dus ruimte vrij om daar onderkomen te zoeken.

Dat werd ons niet door de Duitsers gegeven, dat mochten wij zelf uitzoeken.

En zo waren dus best aardige huizen waarin wij konden wonen.

De broer van mijn vader die ook in Scheveningen woonde, zocht ook een onderkomen

en toen werd er besloten dat wij een groot huis zouden huren in Wassenaar.

De verhuizing gebeurde met een hele grote auto van het Deutsches Theater in die Niederlanden.

Dat was niet zo bijzonder geslaagd, want de buren, voor de buren hadden wij

“Nou, ik ben uh Daan Verbaan. Ik ben geboren op 11 september 1930.

En mijn ouders die woonden toen op de Vuurhorsstraat numero 2.

Dan hadden ze een huisje gekocht en dat is later onteigend, want

er werd allemaal nieuwbouw gepleegd en dat was in ongeveer ’34.

Toen zijn we verhuisd naar de Schuitenweg nummero 13.

Dat was een blok, een portiekblok van een oom van me en dat konden m’n ouders toen huren.”

“En wat deed uw vader?”

“Mijn vader die was uh, die was toen ik geboren werd toen

was ‘ie zeilmaker bij uh Van der Stiggel op het Spui.

Dat was een sportzaak. En uh staaldraad splitsen, touw splitsen.

En voor die tijd had ‘ie uh bij rederijen gewerkt

op Scheveningen, ook als zeilmaker en als wandroger.

Dus die reden de netten uit van de, van de loggers op het Boesterveld bij de watertoren.”

“Oké, dat was een groot stuk duin waar de netten werden (onverstaanbaar).”

“Ja, ja, ja. Er worden nu, nou nu wordt het niet meer gebruikt daar, nee.

Want ze hebben waarschijnlijk geen vleten meer, ze hebben nu allemaal ander soort netten.”

“Ja. En had u broers en zussen?”

“Ik had uh, ik was de jongste uit een gezin van uh, van vijf,

maar voor mijn geboorte was er een zusje overleden van zeven jaar.

Die had uh door uh, waarschijnlijk door verkeerde koepokstof was

Nou u staat er mooi op.

(Lacht)

Ja? Waar...we hadden het net over het bidden eh zuster Adrie

Ja

Waren er eh speciale heiligen waar een speciaal gebed voor gebeden werd in Made?

Nee want het was altijd het gebed van de dag hè?

Er waren altijd de heiligen van de dag. Een breviergebed eh...nee hadden we niet.

Gewoon eh breviergebed en de heiligen die er voorkwamen.

Zou zeggen de heilige Laurentse eh...Laurentius.

Alle heiligen van eh van iedere dag, die d’r komen, Gemma of

zo, weet je niet...precies welke heiligen dat zijn (lacht).

Nou ja, u vertelde ons net dat eh dat padre Pio voor u belangrijk is.

Misschien zijn...waren er in Made ook...

Ja maar dat was...dat was die tijd nog niet hè?

Nee, nee maar misschien waren er wel...

Padre Pio, dat is pas van '56, padre Pio.

Maar speelde de eh patroonheilige een eh, een rol?

Ja, vroeger wel.

Hadden we ‘n patroonheilige, hadden heilige Hadrianus had ik, hè. Dat was een echte martelaar.

En de patroonheilige van het huis?

Wilt u vertellen wat uw meisjesnaam was?

Maria Cornellia

En uw achternaam?

Van de Laar

En eh hoe noemde ze u vroeger thuis?

Miet

En waar en wanneer bent u geboren?

Ik ben geboren in Liempde, 30 januari 1919

En eh waar bent u opgegroeid? Kunt u iets vertellen over hoe het vroeger thuis was?

Ja, wij hadden thuis vroeger veertien kinderen hadden wij, en de ene voedde de andere op.

Dat was een heel druk gezin natuurlijk, moeder werkte dag en nacht en m’n vader die was boer.

Het hoeveelste kind was u?

Eerste. Ik was de eerste dochter, ja. Ze zijn in 1919 getrouwd, in 1918, en 1919 ben ik geboren.

Na een jaar al, negen maanden eigenlijk ja.

En wanneer wist u dat u zuster wilde worden?

Dat wist ik eigenlijk met mijn zestiende al.

Toen wist ik het al, maar ja daar gebeurde natuurlijk niks van

hè. Want mijn vader zei eh nee, d’r gebeurt niks van zegt ie.

En toen mocht ik naar alle kermissen en zo.

En eerst moest je ’s avonds om tien uur altijd binnen zijn, want daar waren ze heel streng op hoor.

… eh… zou u eens wat kunnen vertellen over hoe een eh… een dagorde d’r uit zag? En of dat jullie in de oorlog je strikt aan die dagorde konden houden? En of het silentium bij jullie ook in de dagorde nagang heeft ge…(…?) En wat is een silentium? Kunt u daar wat allemaal over vertellen?

De dagorde. Nou, vroeger stonden we de allereerste tijd dat we in het klooster waren half vijf op, het is daarna vijf uur geworden.

En in Venlo?

è. Dus.

woon opstaan dan hoefde ze niet eerst op te staan. Nou dat eh… zodoende ben ik ook altijd nog mee kapelzuster geweest ook al, hoorde dat eigenlijk niet bij je vak maar je kon, ja je kon eigenlijk van alles in je, in je, je deed het maar hè. Dus.

logie was ben ik heel vaak dat ik om half twaalf ben gaan eten omdat de verpleegster om twaalf uur moest eten. Ja, en dan kon ik niet meer daar nog naartoe want, dan stond toch weer om twee uur de polikliniek. Maar dat was, echt niet meer in de oorlog maar dat was dus een gewone dagorde.

zes uur aan tafel en dan om zeven uur rozenhoedje en eh… het avondgebed bidden eh… en dan om, nee we gingen om negen uur rozenhoedje bidden.

… ja. Negen uur. Want je had van acht tot negen recreatie en dan ging je rozenhoedje en avondgebed bidden, en dan ging je allemaal naar bed toe. Dan deed je niks meer hè. Want je moest er ’s morgens weer vroeg uit.

… het bleef hetzelfde?

Nou, zoveel mogelijk. Maar dat kon niet altijd want je had bijvoorbeeld midden in de nacht, had je bijvoorbeeld een bombardement. Of overdag.

… tijdens de oorlog, werd de dagorde zoveel, dat u begint met ‘tijdens de oorlog’…?

… je kon je gebeden gewoon doen als daar de tijd voor was. Maar als er een bombardement was of d’r was een razzia, zeker toen we in de kelder zaten, met zo’n driehonderd gewonden, was dat allemaal heel anders.

Maar je paste jezelf wel aan. Dat was je eigen verantwoording als je bad of dat je niet bad. Want dat was je eigen verantwoording. Nou, je kon altijd wel een keer een tijd vinden om de vespers tussendoor te bidden, dat was iets van tien minuten. Dat kon je altijd wel, dan zei je tegen die ene zusters die bij je was: ik ga even op de trap zitten want de kapel daar konden we toch niet in. Dus gingen we op die trap zitten, die vluchttrappen. Dus daar zag je toch geen mens. En toen ging je op die trap zitten. Zo hebben wij ons eigen altijd zien te redden, ook met onze gebeden.

… bij de dagorde hoorde ook dat je een deel van de dag niet sprak met elkaar? Dat het silentium was en dat er tijdens de recreatie (…?)

Nou je moest wel met elkaar praten.

… zo’n communiteit van ziekenhuiszusters, hoe dat die met het silentium omgingen? Kunt u daar iets over vertellen?

a… dan gaven hun antwoord of niet. Nou is Limburg, ik was toen in Limburg dus Limburg is erg… net als Brabant, gemoedelijk. Maar toen ik in Den Haag was, daar waren d’r mensen die niks tegen elkaar zeiden.

silence breken, want dat moest gewoon.

él silence breken. Maar dat was er niet want je had geen, daar had je trouwens ook geen tijd voor.

… en vertelden andere zusters wel eens tegen u over hun angst of over hun zorgen? U zei dat u niet gauw bang was maar andere zusters wel. Eh, vertelden ze daar weleens wat over?

Ehm, kunt u wat meer vertellen over de kelders, wat betreft warmte of het er koud was of er altijd brandstof was, of er altijd elektriciteit was?

e hele dag zowat hè.

één van de bombardementen, rond het bombardement op het schoolhuis, is ook het, de gasketel van de gemeente Venlo geraakt.

Ja.

Heeft u daar iets van gemerkt dat jullie toen, geen brandstof hadden?

…, dat heeft ons gered, die deksel die ging d’r af en die draaide om en die ging d’r weer mee bovenop.

De deksel van wat?

De deksel van de gasketel. Dat weet ik toevallig van een neef van mij want die was, die lag daar als soldaat. En die heeft dat gezien. Maar anders kan ik er ook niks van zeggen. Verder hebben wij er ook niets van gemerkt. Absoluut niet.

… elektriciteit kunt u daar iets over vertellen?

è. Dan hadden we weer geen licht, alleen nog die pitjes van de…dingen, dat hadden we dan de, boven de bedden hangen, met snoeren. Maar ja dat was maar heel, heel sporadisch, maar we zagen de mensen wel liggen. Maar we hadden ook geen kaarsen of iets meer want dat was allemaal al opgebrand.

ende licht. Dan wel.

En kwam er daglicht in die kelders binnen? Kunt u daar iets over zeggen?

en geen licht. Want die Duitsers, die tapten dat ook allemaal nog af hè. En het was ook nog koud toen, was heel koud. Laatste… was echt een Hongerwinter. Maar ook de koudste winter die we gehad hebben. Vierenveertig.

En ehm, hoe kwam het ziekenhuis aan voedsel?

è.

…

ok weggehaald hè dus. Maar dat was, toen hebben we wel weer eens een keer een klein stukje vlees gehad maar het meeste, was voor de kraamvrouwen en de baby’s en de kleine kinderen. Hè, want die hadden meer d’r aan, wij kregen dan dus gewone brood.

r werd het voor de vogels gegooid maar toen namen wij het. Omdat we toen, dat was echt toen met de hongersnood… Hongerwinter.

ënt waren? Zijn er nog?

… ja twee zelfs, die in de oorlog bij ons in het ziekenhuis werkten.

…) ik wil eh, van vooraf aan beginnen.

Ja.

Wanneer bent u geboren en waar bent u geboren en kunt u daar, eh kunt u iets?

t meer, het is nu Duisburg dus ik ben in Duisburg geboren. En dat was een industriestad die, dat is het Ruhrgebied (…?) dus de hele, die hele streep om de Ruhr dat was heel veel eh, eh kolenmijnen da’s heel erg ehm (…?) rijk van kolenmijnen hè.

… eh… ja hoe moet ik het zeggen, werkzame eh gemeente, daar woonde ik dus ik ben als gewone burgermeisje ben ik geboren.

En wat was uw meisjesnaam, voluit?

…

ïnterviewde zegt ‘Wilczek’ terwijl de interviewer haar vraag nog niet heeft afgemaakt] uw naam?

waalfde eeuw geb… eh geleefd heb en toen dacht ik nou (…?) naam en die zuster vond ik ook niet zo lief eh (…?) amateur dit (…?)

us toen heb ik me ze weer eh… en sindsdien heette ik zuster Martha Wilczek. En het familienaam is altijd zo gebleven, hè. Dus daar valt, daar valt niks aan te veranderen (ze lacht). Die heb ik van mijn vader gehad.

En kunt u wat vertellen over het gezin waarin u bent opgegroeid?

fen, de Schiessmeister, uit elkaar schieten.

zeerd had of dat… dan moest ie verbinden. Dat was zijn werk in de mijn. Dus Schiessmeister deed dingen, de harde kolen ontploffen, laten ontploffen (…?). Ten tweede, steeds controleren op gas, of eh gas… eh of d’r gasophopingen waren hè, dus dat er geen ontploffing zou komen.

En ten derde was hij EHBO. Dat was mijn vaders taak in de mijn.

En eh hoeveel kinderen waren er bij u thuis?

we hebben een baby’tje we hebben een baby’tje, ik zeg: moeder die heb een baby’tje wanneer krijgen wij een baby’tje, hè?

toen zei ze: (…?) wil jij ook niet zo’n jasje hebben, zo’n jasje hebben? Kijk da’s toch zo mooi, moet je kijken (…?). Ja… het jasje wel maar niet het kindje. O nee, nee dan ben ik niet meer moeders liefste.

aar al doorgaat hè, als moeder zegt: m’n liefste, dan is ze ook de liefste (ze lacht). Ja da’s heel, heel eh… heel eh, ja, maar eh… ja hoe bedoel je, hoe moet ik nog meer vertellen over mijn familie?

Nou misschien wilt u ook nog wat vertellen over ehm waardoor u naar Nederland bent gekomen en waardoor u zuster bent geworden?

è. Dus we hadden al drie kindjes dood. En ik was alsmaar longen, longontsteking, longontsteking hè.

Goed we zijn weer klaar zuster Martha.

Ja.

…

è.

Mag ik nog even een vraag aan u stellen?

Ja.

… had, had u de Duitse nationaliteit toen de oorlog begon?

Ja.

En eh kunt u wat vertellen over wat het voor u betekende eh als eh, dat u de Duitse nationaliteit had, dat u in een Nederlandse congregatie zat en dat de oorlog uitbrak. Wat betekende dat voor u?

Dat vond ik heel erg.

Kunt u wat vertellen?

’n oorlog moet ik echt zeggen, echt onder geleden.

oerderij ineens zo’n hele hooi… dinge wat van de beesten was hebben ze in brand gestoken.

naar de politie om te kijken of ik er nog was hè, en toen zegt en toen zei die politie op een keertje: zuster ik denk dat u zo eentje bent als we u de voordeur uitst… uitst… als we de voordeur uit eh wegsturen dat u de achterdeur weer terugkomt.

heb ik mijn woord gegeven en gelofte gedaan mijn woord heb ik aan God gegeven en hier blijf ik. En toen zeg ik: en om helemaal hier te blijven bij de congregatie, daar geef ik mijn nationaliteit, heb ik ervoor gegeven.

Kunt u vertellen wat was dat wat u moest incasseren? Kunt u daar wat meer over vertellen?

Dat er zo over, negatief over gepraat werd.

’n gat, zo’n gat. Ons speelterrein.

waren… en toen brak de oorlog uit. Dus ze konden niet meer weg, nou dan bleven ze maar zolang bij ons.

n nu hebben ze naderhand, of… het open is geweest of niet, maar d’r zat zand in. Het was een Duitse granaat en die waren ze toen al aan het, eh hoe moet je dat zeggen eh, eh…

Eh, wat merkte u nog meer van de oorlog in Sint Jacob? Was er ook een radio in huis bijvoorbeeld, kreeg u berichten van wat er buiten gebeurde?

Nee je mocht geen radio hebben. Niemand mocht een radio hebben.

Had u contact met uw familie?

’n ouders die waren geëvacueerd in Esch, die moesten ook hun huis uit. Er waren in ons huis 75 Duitsers en dat heeft mijn vader zes weken volgehouden.

eh de varkens, alles er was niks meer! In het huis waren 75 gaten geschoten, door het dak heen, en het ging niet meer met die 75 Duitsers. Want mijn zuster was heel brutaal tegen ze, als ze dan aan een handdoek kwamen dan zei daar blijf je af die is van ons zei ze dan. Die hield haar mond niet.

jn paarden, het tuig allemaal. En wij hadden zelf twee onderduikers thuis, jongens, en dan gingen ze de klompen tellen die daar stonden. Maar ze hebben ze nooit gevonden, nee.

Maar terwijl dat u eh in Sint Jacob zat hoorde u daar niks van?

Daar hoorde ik niks van, dat heb ik later gehoord.

…

è, had je ook niet zoveel eh contact mee. Maar direct na de oorlog dan was mijn vader er en die had een auto vol spullen voor ons.

è, eh lucifers, zeep, allerhande dingen had hij in die auto. En die kwam hij direct na de bevrijding brengen. Ja, dat was wel mooi, ja.

…

Dat was de eerste keer dat ik hem zag. Toen was mijn moeder er niet bij. Maar die was grijs geworden! Ze waren eerst pikzwart. En in de oorlog ineens helemaal spiergrijs, ja. Maar bij die nicht hebben ze het heel goed gehad. Maar ja dan vlogen natuurlijk de bombardementen om ze heen, dat wel ja. En de fruitbomen hebben ze allemaal tot de grond afgezaagd. Was niks meer, allemaal opgestookt. De kachel was helemaal kapot, overal spijkers in de muren geslagen. Nou het was gewoonweg erg.

Maar ze hebben het weer helemaal zelf op moeten laten knappen want daar kreeg je geen cent voor hoor. Je kreeg niks vergoed toen die tijd. En ze zijn weer opnieuw begonnen en het is weer goed gegaan, ja.

En eh in het Sint Jacob had u het eh in de oorlog had u altijd genoeg brandstof eh om te koken?

Ja dat hadden we wel

Wilt u daar eens iets over vertellen?

Dat hadden ze genoeg, kolen hadden ze heel veel in de kelder. Die dingen lagen helemaal vol kolen en hout. Maar ik heb nooit die kachels hoeven te stoken hoor, dat heb ik nooit gehoeven. Daar was ik wel blij om want dat kun je allemaal niet.

En was het ook overal verwarmd in het Sint Jacob?

Nee niet overal, het was ook wel op plaatsen koud. De eetzaal die was warm maar de slaapzalen waren niet warm.

… had u tijdens die oorlog contact met die ouders, met uw ouders, hoe hoorde u wel eens iets over hen?

Jawel.

Hoe?

Dus eh… toen was ik gerustgesteld. Dacht eerst: zou die met niet beduvelen maar ja nou…

nog te kunnen eten. Die maag stond er niet meer naar.

…?

’r af gehaald en dan was het weer een gewone want anders dan hadden ze… maar Eindhoven was wel gewaarschuwd dat ze daarmee weg waren.

… hebben hun mij niet verteld, maar daar wist ik wel van, van vader en moeder. En die waren bij ons ondergedoken geweest. Maar nou konden ze gewoon (…?) de straat op hè.

Wat vond u het ergste aan de oorlog wat vond u het moeilijkst het zwaarste in die tijd?

an zeggen: nou dan ga ik wel weer. Ofschoon ik dat ook helemaal niet prettig vond want dat vond ik het ergste.

heel erg. Vind ik heel erg. Maar ja, dat zit in mij zeg ik dan, da’s van mij.

… (…?)

Nee, mijn roeping is daar nooit door veranderd ik voelde gewoon ik ben geroepen om de mensen te helpen en dat blijf ik doen en dat heb ik altijd gedaan.

En uw geloof?

probeer altijd voor iedereen goed te zijn en als hier zo dadelijk iemand binnenkomt en een of andere vraag komt stellen dan zeg ik: pak de stoel en ga d’r bij zitten. En dan gaan ze d’r even bij zitten.

… nog wat foto’s voor u gebracht… even kijken waar ik ze heb…

En dan wil ik kijken of dat u daar wat bij wilt vertellen?

Ach gos zuster Nicasa op de kinderafdeling. Die is ook al dood, die zuster. Waar heb je die vandaan gehaald? Hier?

Ze komen uit een beeldarchief.

… altijd beschilderd met alles, dat was heel erg mooi.

Ja? Zit u best?

Ik vind het wel om uit te houden. Dus.

è. Dat kan altijd.

Je zou iets naar achteren gaan zitten. Dat is iets veiliger.

Ik iets naar achteren.

Naar achteren, ja.

Dan moet ik voorzichtig zijn met die snoeren allemaal.

Ja.

Zo?

Ja, eh, ja.

(lacht)

Bent u er klaar voor zuster Adrie?

Nou dat wist ik nog niet (lacht).

(lacht) Nou het gaat vanzelf hoor. We gaan nu gewoon eh...eh over van alles en nog wat praten. En u heeft me net al heel veel zitten vertellen.

(lacht) Oh ja.

En zo gaan we op dezelfde manier door.

Oh ja.

U kunt me gewoon vertellen wat u, wat u weet. Wat, wat...

Ja.

Wat in u weer...(haalt diep adem) wat u zich herinnert.

twee dames die uhm alles kunnen vertellen over de afschuwelijke gebeurtenis die da, die dag heeft plaatsgehad. En dames misschien wilt u zich eerst voorstellen?”

“Ja, ik ben dus Truus Thijsse, uh, ik ben geboren 27 februari 1921 en ik uh... Bij het ongeluk zijn mijn vader, broer met zijn twee kindjes omgekomen.”

“En ik ben Ank van de Ende – van der Wiel. Ik ben getrouwd geweest 50 jaar met Jaap, de zoon die nog bij zijn ouders thuiswoonde toen toch al 27 jaar was, maar het was oorlogstijd. En ik ben in die oorlog, was ik dus op Scheveningen bij mijn familie.”

“De uhm ramp deed zich voor op 23 maart 1945 uhm... Herrinnert u zich wat voor dag dat was voordat die V2 raket viel?”

“Ja, dat was vrijdagmorgen, vrijdag, een zonnige dag en uh ’s morgens vroeg uh was ik in huis aan het luiers wassen, want ik had een baby, ut, en toen hoorden wij, hoorde ik de V2 opgaan. Dat gebeurde wel meer, maar deze weigerde en daardoor uh was je dan bang dat dat ding op je huis zou komen.”

“Waar woonde u in die tijd?”

“Op de Schokkerweg.”

“Dat is vlak bij de Scheveningse haven hè?”

“Ja, het kruist de Westduinweg.”

“Ja, uhm, hoe laat gebeurde het zei u?”

“Ik dacht een uur of negen.”

“Dat was ook uw idee?”

“Ja, dat denk ik, dat het een uur of negen was.”

“Oke. Maakte die V2’s veel herrie? Kon je die (onverstaanbaar)?”

“Ja. Ja, absoluut.”

“Vreselijk.”

“Want hoe ging dat dan als zo’raket werd gelanceerd?”

“Nou je zag ‘m opgaan en er zat een hele vurige staart aan en uh... Dat ging regelrecht, heel hoog en uh ging dan over naar Engeland. Daar was het op gericht, maar je dacht dan ‘Gelukkig, hij doet het’.”

“Als het geluid door bleef gaan?”

“Maar, ja, ja.”

“Goed u bent uhm, de broer van Nico Buijs.”

“U hoorde vliegtuigen?”

“Jasper Buijs.”

“Ja, en knallen en gooien en schieten, ja.

“Ja, ja, ja. Ja, was niet zo gezellig nee. Je wist ook niet wat er allemaal gebeurde, ja.”

Maar je ken, ging toch buiten kijken.

“U bent Jasper Buijs. Wanneer bent u geboren?”

“Drie, zes, drieëntwintig.”

Dat deed je toch, want je was toch een soort nieuwsgierig. Wist jij veel. Niks, ja.”

“Oke, uhm. Herinnert u zich uhm het moment dat de oorlog uitbrak? U werkte ook op de werf hè?”